Japanse activiste Satoko Kishimoto over één jaar Fukushima

“De Japanse bevolking pikt het niet langer”

Op 11 maart is het precies een jaar geleden dat het NoordOosten van Japan werd getroffen door een zware aardbeving en een tsunami met golven tot 15 meter hoog. Dat leidde ondermeer tot een meltdown in de kerncentrale van Fukushima, de grootste kernramp in 25 jaar. Maar hoe staan de zaken er vandaag voor?

Is de situatie onder controle?  Hoe zit het met de bevolking van Fukushima?  En wat betekende de ramp voor het debat over kernenergie in Japan? We vroegen het aan Satoko Kishimoto, een Japanse klimaatactiviste, aan de slag bij het Transnational Institute in Amsterdam: “De mensen geloven

de praatjes van de regering niet meer. Ze meten nu zelf de straling, zoeken hun eigen informatiekanalen en trachten zichzelf te beschermen. De regering laat de mensen aan hun lot over”. Een gesprek naar aanleiding van de manifestatie “Nooit meer Fukushima” van 11 maart 2012 in Brussel. 

Wat is de situatie in de kerncentrale van Fukushima vandaag?

Satoko: “De centrale bevindt zich nu in een staat van ‘cold shutdown’, wat betekent dat er quasi geen risico meer bestaat op een nieuwe kernsmelting. De temperatuur van de reactoren wordt laag gehouden door de aanvoer van koud water. Op die manier hebben de vier reactoren die in de problemen kwamen door de tsunami van 11 maart 2011 nu een stabiele temperatuur van minder dan 100 graden. De oververhitting, die tot kernsmelting en explosies kan leiden, is dus gestopt. Tegelijkertijd blijkt dat er door barsten in de funderingen nog steeds beperkte hoeveelheden besmet water blijven lekken en het blijft de vraag wat dat betekent voor het milieu en dan vooral voor het leven in de zee. Bovendien is het natuurlijk zo dat er een aanzienlijk aantal mensen dagelijks aan het werk is in de kerncentrale van Fukushima. Iemand moet het doen, maar het blijft een uiterst gevaarlijke bezigheid. Deze mensen riskeren hun leven, want ze worden hoe dan ook blootgesteld aan straling. Dat zijn de dilemma’s waar je voor komt te staan wanneer er zich een kernramp voordoet: je moet levens offeren, om erger te vermijden.”

Wat waren de gevolgen van de ramp voor de bevolking van Fukushima?

Satoko: “Het is opmerkelijk hoe zo’n kernramp de bevolking verdeelt en mensen tegen elkaar opzet. De prefectuur Fukushima telt met een oppervlakte even groot als die van Vlaanderen ongeveer twee miljoen inwoners. Vele mensen leven er van de landbouw. Die boeren willen natuurlijk niet liever dan verder werken om in hun levensonderhoud te voorzien. Tegelijkertijd is het duidelijk dat hun gewassen vervuild zijn door de straling. Heel wat van die producten worden dan ook niet toegelaten op de markt. Tijdens het afgelopen jaar hebben heel veel moeders met kinderen Fukushima verlaten, om een onderdak te zoeken in één van de grotere steden, zoals Tokio of Osaka. De vaders blijven meestal wel ter plekke. Ze waken over het huis en willen verder kunnen werken. De regering heeft immers veel te weinig compensatie voorzien voor de geleden verliezen. De kernramp rukt dus families uit elkaar, drijft vrouwen met kinderen in de armoede maar zet ook boeren onderling tegen elkaar op. Daarbovenop krijg je een spanning tussen de consumenten in de steden en de boeren van Fukushima.  Kan je zonder risico’s landbouwproducten uit Fukushima consumeren?  Het is niet makkelijk om daar goede informatie rond te vinden. Sommige experts zeggen dat het voor volwassenen echt geen kwaad kan. Kinderen en zeker baby’s, maar ook vrouwen die borstvoeding geven, zouden dan wel weer grote risico’s lopen. Dat heeft met de werking van cellen te maken. Zolang je groeit, is de impact veel groter.  Ook dat creëert verdeeldheid. Gelukkig tonen heel wat mensen in Japan zich solidair met de boeren van Fukushima en blijven

ze hun producten afnemen. En gelukkig maar, want de hele economie van Fukushima zou anders stilvallen, waardoor die mensen nog een keer getroffen zouden worden. Maar hoe ver durf je gaan in het eten van vervuild voedsel?”

Wat was de reactie van de Japanse regering op de ramp?

Satoko: “Na de ramp werd er formeel een “gevaarlijke zone” afgekondigd in een straal van 20 kilometer rond de kerncentrale. Een maand na de ramp werd die zone uitgebreid tot 30 kilometer. Alle inwoners uit deze zone werden geëvacueerd, met financiële steun van de regering. Aanvankelijk ging het om 170.000 mensen. Maar het is duidelijk dat het om een veel te kleine zone gaat. De mensen waren ondertussen wel zo slim om zelf de radioactiviteit in hun gebied te meten. Heel wat mensen bevonden zich buiten die 20 of 30 kilometerzone, maar zagen dat er toch radio-actieve straling aanwezig was en evacueerden zichzelf. Zij konden daarbij niet op steun van de regering rekenen. De boeren in de gebieden net buiten de officiële gevarenzone kregen nog een soort van economische compensatie voor de geleden verliezen, maar die volstond geenszins. Je zit vandaag in Fukushima met een volledig ontwrichte maatschappij en noch de regering, noch TEPCO (Tokyo Electric Power Company, de uitbater van de kerncentrale van Fukushima) wil voor die schade opdraaien. Ze laten de mensen van Fukushima aan hun lot over.”

Wat betekende Fukushima voor het debat over kernenergie in japan?

Satoko: “Dat is erg interessant. Japan telt 54 kerncentrales. Vandaag zijn er daarvan slechts drie in werking. Om de zoveel tijd moet een kerncentrale een veiligheidstest ondergaan in Japan. Dat is de normale procedure, ook wanneer er zich geen problemen voordoen. Na zo’n grondige check wordt de kerncentrale dan terug opgestart. Maar nu blijkt dat de lokale overheden zich systematisch verzetten tegen een heropstart van de kerncentrale, waardoor er steeds meer centrales stil komen te liggen. Dat toont vooral aan dat heel veel mensen geen geloof meer hechten aan de veiligheidsprocedures. Ze vertrouwen het echt niet langer en lokale overheden verhinderen vervolgens de heropstart. Vandaag zijn er nog maar drie centrales die werken en ook voor die centrales komt er binnenkort een check aan. De regering vreest dus dat tegen het einde van april alle kerncentrales van het land zullen stil liggen. Uiteraard wil ze dat absoluut vermijden. De zomer komt eraan en die staat, door het massale gebruik van airconditioning tijdens die hele hete maanden, steevast garant voor een energiepiek. Als je weet dat Japan voor meer dan dertig procent van haar energie is aangewezen op kerncentrales (de rest van de opwekking gebeurt haast uitsluitend via fossiele brandstoffen), begrijp je dat de regering een tekort aan energie vreest en dus druk uitoefent om de lokale overheden te doen plooien. Dat lokt een groot publiek debat uit in Japan, al vrees ik dat misschien wel enkele lokale overheden binnenkort zullen toegeven. In ieder geval: de publieke opinie en de media zijn vandaag erg gekant tegen kernenergie...  Het zal dus niet zo makkelijk zijn om die centrales terug op te starten.”

Vinden er ook campagnes en mobilisaties plaats tegen kernenergie?

Satoko: “Sinds Fukushima vonden er een hele reeks grote mobilisaties plaats in Japan. De jongste manifestatie tegen kernenergie trok op 11 februari door de straten van Tokio. Meer dan 12.000 personen namen eraan deel. ‘Datsu-Genpatsu’ is de centrale slogan en betekent zoveel als ‘Bye bye kerncentrales’. Er wordt ook steevast opgeroepen voor een kernvrije wereld tijdens die acties. Voorts is er een groots opgezette nationale campagne tegen kernenergie. De centrale figuur van die campagne is schrijver en Nobelprijswinnaar Kenzaburo Ooe. Hij is een gekende intellectueel, ook met internationale uitstraling. De man is intussen al 77 jaar, maar dat houdt hem niet tegen. Hij speelt een moedige rol en verzamelt rond zich een heleboel andere intellectuelen die het voortouw nemen in dat gevecht tegen kernenergie.  In het kader van die campagne vonden er reeds tal van acties plaats in heel wat verschillende steden van Japan. Naast die acties worden er ook heel veel vergaderingen, publieke debatten en bijeenkomsten rond dit thema georganiseerd. Die vinden plaats in de grotere steden, maar ook in Fukushima zelf. Ook daar groeit van onderuit een beweging tegen kernenergie. Dat is enorm belangrijk, gezien de vele problemen die de mensen daar nu hebben.”

Wat zal er op 11 maart in Japan gebeuren?

Satoko: “Die dag zal zeker niet ongemerkt voorbij gaan. Er worden opnieuw acties en manifestaties gepland, ondermeer in Osaka. Maar ook in Fukushima zal er van alles gebeuren. Zo vindt er daar ondermeer een soort van people’s forum plaats. De Japanse beweging roept ook op tot een wereldwijde actiedag tegen kernenergie op 11 maart. Er bestaat nog altijd heel veel ongenoegen in Japan over de houding van de regering. Van de dag van de ramp tot op vandaag heeft de regering nooit open kaart gespeeld. Er werd altijd meer informatie achtergehouden dan vrijgegeven. Van bij destart ervan werd de ramp geminimaliseerd, werd er gezegd dat alles veilig was... Mensen geloven dat gewoon niet meer. Ze zoeken hun eigen informatiekanalen en proberen zichzelf, hun familie, hun gezondheid te beschermen. De belangrijkste les van Fukushima is dat je na een kernramp altijd weer op onbekend terrein terechtkomt, dat je nooit helemaal zeker weet hoe de vork in steel zit en dat tal van risico’s toegedekt worden. De schade is enorm. Wat je niet kunt genezen, kan je dus maar beter voorkomen...

Interview David Dessers

Nationale Manifestatie, “Nooit meer Fukushima plus jamais”, zondag 11 maart 2012, 14.30u, Brussel Noord. Info vind je hier.