Ineos: frack-fanaat verovert Antwerpse haven.

Het multinationale energiebedrijf Ineos zal in de Antwerpse haven een gaskraker bouwen, een fabriek die ethaangas omzet in de chemische grondstof ethyleen. Er komt ook een fabriek voor de productie van propyleen, een grondstof voor hoogwaardige kunststoffen. Het gaat om een investering van 2,7 miljard €, die voor een tewerkstelling van 400 mensen zou zorgen. Climaxi vindt dit zaakje nogal onfris en wil het dossier van dichtbij volgen. Bovendien gaat deze discussie niet alleen over Ineos, maar wordt vandaag bepaald welke richting de Antwerpse haven uitgaat: die van verouderde industriële groei of die van een klimaatpositieve toekomst. 

Ineos importeer schaliegas uit Amerika. Schaliegas is aardgas dat wordt gewonnen uit gesteente. Om dit te kraken en het gas vrij te maken worden boringen uitgevoerd die horizontaal worden voortgezet, zodra de steenlaag bereikt is. Aangezien boringen niet voldoende zijn om het gas te doen vrijkomen, dient de boring te worden gestimuleerd. Dit gebeurt door middel van een techniek die hydraulisch fractureren of fracking genoemd wordt. Hierbij worden onder hoge druk grote hoeveelheden water, zand en chemicaliën ingespoten. Door de grote druk breekt het gesteente. Deze manier van ontginning is erg milieubelastend en het is geen efficiënte methode. 

In 2013 wou NV Mijnen in Vlaanderen fracken door in de Limburgse steenkoollagen te gaan boren om er gas te winnen. Twee jaar later werd het idee afgevoerd na verzet van gemeentebesturen, inwoners en vzw Climaxi. Het hielp ook dat de Engelse partner Dart Energy over kop ging en NV Mijnen geen vervanger vond. Dart Energy werd ondertussen overgenomen en richtte in 2014 samen met Ineos BG-group op. BG-group heeft 100 % van de Britse frack-licenties in handen en werd op zijn beurt in 2016 overgenomen door Royal Dutch Shell. Ineos kreeg in ruil een overeenkomst met RDS, als leverancier van Amerikaans fracking-gas. 

Ineos gebruikt schaliegas, dat het via boten uit Amerika laat komen, en reststromen uit petrochemische bedrijven als basis voor ontwikkelen van kunststoffen (plastiek). Het integreren van reststromen van eigen en andere bedrijven (bv Exxon en Total) is niet wat wij definiëren als circulair: een circulair model herbruikt wat er reeds is en haalt vooral geen nieuwe fossiele grondstoffen naar boven.

Ondertussen is de wereld in de ban van klimaatwijzigingen en gaat het IPCC er van uit dat de wereld tegen 2050 CO2-neutraal moet zijn en er dus een einde moet komen aan de ontginning van fossiele grondstoffen. Probleem is daarbij dat de inspanningen die moeten geleverd worden grotendeels op de rug van de gewone mensen terecht komt. Bij de opmaak van nationale en regionale klimaatplannen wordt de CO2 die door de bedrijven uitgestoten wordt, meestal niet eens in kaart gebracht en wordt alle heil verwacht van de gezinnen.  

Ook de haven van Antwerpen is niet bepaald ambitieus op dit vlak. Het opvangen en afvoeren van gas is er een grotere prioriteit dan het terugdringen ervan: “In een eerste fase onderzoeken het Havenbedrijf Antwerpen en Fluxys de haalbaarheid van de oplossingen om bij de industrie in de haven CO2 op te vangen, het opgevangen CO2 per pijpleiding of per schip te vervoeren en het te hergebruiken of op te slaan. De bedoeling is om samen de schouders te zetten onder concrete projecten als de haalbaarheidsstudie positief is.”

De industrie kent investeringsscycli van 20 tot 30 jaar, er rest dus nog maar één grote investeringsronde tot 2050. De investeringsbeslissing van Ineos legt een lacune in het Vlaamse klimaatbeleid bloot: “We willen dat de industrie in Vlaanderen blijft en het is goed dat er hier investeringen gebeuren. Maar de Vlaamse regering heeft nog geen visie of plan om de industrie te begeleiden naar koolstofneutraliteit voor 2050. Daardoor stelt onze regio zich kwetsbaar op omdat ze in tegenstelling tot andere industriële regio’s de kat uit de boom kijkt,” aldus Sara Van Dyck van Bond Beter Leefmilieu. Herzelfde argument haalde Climaxi eerder dit jaar naar voor als argument tegen de deelname van gasdistributeur Fluxys aan de bouw van internationale pijpleidingen als de TAP.

Ineos topman Ratcliffe is zeer duidelijk over zijn bedoelingen en laat in De Standaard van 19/01/19 optekenen: “Het klimaatbeleid in Europa is het openstaande risico voor het investeringsplan in de Antwerpse haven. Excessieve CO -taksen of het heffen van invoerrechten op schaliegas dat afkomstig is uit de Verenigde Staten, zouden het investeringsproject geen goed doen” In l’Echo is hij nog duidelijker: “Zonder schaliegas is er geen ruimte voor deze investering.” Voor alle duidelijkheid: schaliegas is niet onmiddellijk nodig in dit productieproces, maar de firma is één van de koplopers in de schaliegasbranche in het Verenigd Koninkrijk en investeerde 2 miljard in zijn Dragon Ships die dat gas ook importeren van de VS naar het VK.

Ineos is niet het enige project in onze haven. Nog volgens De Standaard “is dit al het tweede megaproject in de Antwerpse chemie-industrie in enkele maanden. In oktober besloot Borealis, een chemiegroep die gecontroleerd wordt vanuit het olie-emiraat Abu Dhabi aan de Perzische Golf, een miljard euro uit te trekken om ook al een propyleeninstallatie te bouwen.”

Rotterdam

Ineos twijfelde tussen een investering in de haven van Rotterdam en Antwerpen. In Nederland woedt nu een hevige discussie rond hetzelfde thema: welke havenontwikkeling wil men? In Rotterdam proberen lobbyisten, rechtse partijen en pers de mensen wijs te maken dat men door te strenge milieunormen dit dossier verloor. Ineos zelf zegt dat dit niet meetelde als argument: de aanwezigheid van andere fabrieken en de aanwezigheid van een goed pijpleidingennetwerk zijn voor hen van grotere doorslag. Of dit nu een argument is of niet: het wordt dringend tijd om op Europees vlak af te spreken hoe men de industrie klimaatneutraal gaat krijgen. Daar is men tijdens de opeenvolgende klimaattoppen in elk geval nog niet aan toe gekomen.

Daarom steunt Climaxi alle acties en initiatieven die er momenteel genomen worden rond klimaat: van scholieren tot rise-up-activisten. Wij stellen de werknemersorganisaties voor om samen te zoeken naar de solidaire benadering binnen het klimaatdossier en deze acties te vervoegen. De sterkste schouders moeten ook hier de zwaarste lasten dragen en er moeten openbare initiatieven komen rond mobiliteit: openbaar vervoer beter en goedkoper maken, fiets- en voetpaden aanleggen, korte keten stimuleren, openbare diensten behouden en verbeteren…

Ineos inside

Climaxi wou ook even weten wat de reputatie is van Ineos. Volgens De Morgen heeft Ineos op milieuvlak een slechte reputatie: “Milieu-experts wijzen ook op de lamentabele milieureputatie van het bedrijf. Zo kwamen al grote hoeveelheden van de kleine plastic bolletjes die Ineos maakt terecht in het zeewater in Italië, Zweden en Schotland en waren er al branden, ontploffingen en een olielek. Ook scoort Ineos erg slecht op de ranking van Transparency International, wat wijst op intensief lobbywerk dat het daglicht niet mag zien.” De Britse krant The Guardian volgt Ineos goed op als belangrijkste frack-firma en wijst o.m. op misleiding van het publiek en het dumpen van vervuild afvalwater in zee. In het VK beloofde Ineos niet te gaan fracken in gevoelige gebieden als het Sherwood Forest, maar deed er in het geheim wel onderzoek naar.  Vakbonden zien in Ratcliffe iemand die voortdurend de confrontatie opzoekt.

Volgens Foodandwaterwatch kampt Ineos regelmatig met veiligheidincidenten zoals olielekken (Noorwegen, Frankrijk, Italië), branden (België, Frankrijk, Noorwegen) en interne lekken van het giftig gas Borium (België). 

De duurzaamheidstank Feasta beschrijft in een diepgaand artikel hoe Ineos een imperium opbouwde door ondernemingen op te kopen die andere fossiele giganten niet meer wilden. Om ze rendabel te maken kiest men voor het goedkopere gas uit fracking. Heel wat van die ondernemingen werken evenwel op geleend geld, wat Ineos tijdens de crisis van 2008 in moeilijkheden bracht. Trendstop bevestigt dat: ook de Belgische tak financiert zijn werking slechts met 50-60 % eigen middelen. In het VK spelen overheidssteun van zowel de Schotse als de federale regering een grote rol in het overleven van een aantal projecten.

Climaxi vindt het bovendien zéér verwonderlijk dat de komst van beide fabrieken naar Antwerpen al aangekondigd wordt voor de vergunningen er zijn en het Milieuëffectenrapport (MER) werd opgemaakt. Vier van de acht Ineosbedrijven in België stonden tussen 2011 en 2015 al in voor 2,6 miljoen ton CO2. Wij dringen er bij het Antwerpse stadsbestuur en de Vlaamse regering op aan om daar zeer transparant in te zijn en zullen het dossier met het vergrootglas bekijken. 

Welke tweede adem voor de haven?

De discussie over het al dan niet toelaten van Ineos in de Antwerpse haven, heeft dus niet alleen te maken met praktische milieuoverwegingen (gebruik van schaliegas, productie van plastiek, onnodig transport van grondstoffen) maar kadert in de discussie over de toekomst van de Antwerpse haven. De belangenverenigingen van de industrie spreken nu al van een ‘Tweede adem voor de Antwerpse haven’. Daar zit precies de keuze: voor welke tweede adem wil Vlaanderen gaan? Welke tewerkstelling willen we aantrekken of stimuleren? Een verouderde industriële visie van ongebreidelde fossiele groei zonder kwaliteitsnormen of een klimaatpositieve haven van de toekomst. Een haven van de toekomst moet passen in een actief klimaatbeleid en vertrekken vanuit stijgende investeringen in de sector van materiaalkringlopen (recyclage), hernieuwbare energie en afgeleide producten en diensten.

In 2016 maakte Climaxi een brochure waarin we een voorzet gaven rond de economische ontwikkeling die we in de haven mogelijk zien. Hernieuwbare energie, hergebruik van CO2 en warmte maken de essentie uit van onze toekomstvisie. In ons idee moet dat dan wel samengaan met een geleidelijke vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen tot het nulpunt in 2040. Op zondag 9 maart organiseert Climaxi een eerste informatieve fietstocht rond o.m. dit dossier in de Antwerpse haven.

Katrin Van den Troost en Filip De Bodt

Met dank aan Frida Kieninger, Famke Vekeman, Ange Vlasblom, Marc Alexander, Wiebe Eekman, Chris Roorda en Arthur Follebout

PS: Climaxi belegt een vergadering op 16 februari om 14 uur in Ecokot Antwerpen Herrystraat 22 Deurne om info te geven rond dit dossier en een aantal acties op te starten. Op zondag 10 maart gaat er een fietstocht door in de Antwerpse haven rond dit thema. Info: info@climaxi.be