Tegen het megaproject Uplace, dat door de Vlaamse regering alsnog goedgekeurd is, vallen louter begrijpelijke en nuttige tegenargumenten te verzinnen. Ze beloven wat, nu Gent tegen haar eigen milieubeleid in The Loop op haar bouwkundige agenda heeft geplaatst. Wat moeten een stad en haar inwoners met een outletcenter van 39.000 m²? Protesteren, met redelijkheid en met daden.

Het megaproject Uplace is een anachronisme dat haaks staat op de duurzame stad van de toekomst. Meer auto’s zorgen voor meer files, en meer autoverkeer veroorzaakt meer fijn stof (PM10) en stikstofoxiden (NOx). Afhankelijk van locatie en weersomstandigheden, is vijf tot dertig procent van het fijn stof in de Vlaamse lucht afkomstig van verkeer in Vlaanderen. Deze uitstoot bedreigt de volksgezondheid met een toekomstige stijging van kankers en longaandoeningen, en met een verlies tot drie levensjaren of vijf dagen per levensjaar.

Enkele van de voornaamste aandoeningen die de revue passeren, gekoppeld aan partikelgrootte van fijn stof, zijn volgens Tim Nawrot, hoofddocent milieu-epidemiologie Universiteit Hasselt en KULeuven: laag geboortegewicht, schizofrenie, tot astma en hart en- vaatziekten bij volwassen en kinderen. De verhoogde concentraties van stifstofoxiden (NOx) in steden (NO2) veroorzaken irritaties van de ogen, keel en neus, het aantal astma-aanvallen en ziekenhuisopnames neemt toe, en ze leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor infecties.

In het geval van Uplace dreigen minstens 42.218 omwonenden uit Vilvoorde en Machelen een pak meer fijn stof in te ademen door de toestroom van extra voertuigen (DM, 12/02/2015). Ondanks deze tegenwerpingen, besliste de Vlaamse regering vorige week door te gaan met ‘een Uplace light-versie’ van 55.000m² retail.

Machiavelli

Voor de gezondheid van omwonenden, het tegengaan van nog meer verkeer en het vernietigend effect op kleinhandel in stadskernen waarin men investeerde, vragen zowel Hans Bonte van SP.a als Karel Van Eetvelt van Unizo de terugtrekking van Uplace, niettegenstaande de schadeclaims. Econoom Paul De Grauwe noemt Uplace een vorm van ‘crony capitalism’, een vorm van kapitalistische ontwikkeling waarbij politieke en economische elites te veel op elkaars schoot zitten (VRT Radio 1 journaal, 14/02/2015).

‘Machiavellian Megaprojects’ is de term die de Deensestadsonderzoeker Bent Flyvbjerg hanteert om de logica van machtsspelletjes tussen elites te beschrijven en de heersende intransparantie. Zijn boek Megaprojects and risk: an anatomy of ambition uit 2003 was een aanklacht tegen bestuurders die met grootscheepse infrastructurele projecten te grote financiële risico’s nemen met publieke middelen, gebaseerd op een chronisch over-optimisme dat rationele participatie en beslissingen op lange termijn onder druk zet.

“Wie, behalve Bart Verhaeghe, wil Uplace eigenlijk nog? Dat is toch geen draagvlak?”, zei Hermes Sanctorum van Groen. Hij vraagt de onmiddellijke stopzetting van Uplace, en dat ondanks de contractuele beloftes en schadeclaims.

Lusten en lasten

Een project als Uplace is geen unicum. We zien een soortgelijk megaproject ook in Gent op The Loop. Na Ikea en andere winkels moet daar in de nabije toekomst een outletcenter komen van +/- 39.000 m² retail en outlet. Het project werd door Groen uit de negentiende-eeuwse gordelbuurt De Muide gejaagd, maar het kwam onder

Paars langs de achterdeur terug. Het project zou zo’n extra 2 tot 3 miljoen bezoekers per jaar aantrekken. Dat is ongeveer hetzelfde aantal wagens als de stadsparkings in de stadskern die het aanzuigeffect aanzwengelen.

Die stadsparkings kwamen tot stand tijdens het “én-en”-beleid onder Paars, waarbij ‘én’ milieu of duurzame stadsontwikkeling, ‘én’ meer autogerichte ontwikkeling de beleidsmatige package deal vormden. Veelal leidde dat echter in de praktijk tot een overvolle stad, waarbij zelfs de politie, bij monde van verkeerscoördinator Dominique Van Den Eeckhaut, op een bepaalde moment de boodschap gaf: "Wil Gent leefbaar blijven, dan moeten we meer gebruikmaken van fiets en openbaar vervoer. Maar nog meer auto's in het centrum, neen, dat gaat niet. (…) Meer verkeer kunnen we echt niet dulden, we zitten aan de grens van onze leefbaarheid." Helaas sluimert dat verleden door in deze nieuwe bestuurscoalitie in de ontwikkeling van dit outletcenter.

De meeste beslissingen omtrent het Outletcenter/The Loop, zoals de goedkeuring van de RUP uit 2007, werden in het verleden genomen. Hoe dan ook was dit project – dat ongetwijfeld in pak en zak was – deel van de opmaak van het bestuursakkoord. En in dat bestuursakkoord zit ook alles vast aan alles. Eén enkele draad lostrekken, en gehele bestuursjasje ontrafelt. Los van ‘schuld en boete’, en wie hier specifiek verantwoordelijkheid draagt (het vorige Paarse bestuur of ‘dit’ Paars-groene bestuur), is het onloochenbaar de bevolking die hiervoor moet ‘boeten’. De beslissingen van ‘toen’ zetten wel de toekomst van de stad en zijn bevolking onder druk. Op piekmomenten rijden er nu reeds in heel Gent 121.794 auto’s rond, volgens de parkeerstudie van de Stad Gent. Ondanks het feit dat het outletcenter The Loop elk jaar miljoenen extra auto's naar Gent zal lokken – want de hele site is volledig afgestemd op automobilisten – is het voortschrijdend inzicht dat er in het nieuwe stadsbestuur aanwezig is, onvoldoende om dit project tegen te houden.

Lokale democratie en mistige instituties

Terugkomend op de intransparantie.De intransparantie heerst op The Loop, waar de NV Grondontwikkeling Handelsbeurssite het beheer doet. Die NV bestaat uit het semipublieke stadsontwikkelingsbedrijf (AGSOB), dat een zeventigtal procent van de gronden in handen heeft en de private actoren NV Schoonmeers-

Bugten/Bannimo Real Estate NV, Euro Crossroads Property Developers (EPCD) en Artexis, die samen zo’n 30 procent van de gronden bezitten. Dit soort institutionele bestuurlijke bedrijfssoep is geen uitzondering in Gent. De privatisering van het bestuur, waar het credo ‘efficiënt en vlug’ klinkt om beslissingen door te drukken, leidt al te vaak tot intransparantie, het heersen van een bedrijfslogica waar winstcreatie het hoogste doel vormt, en zwaar democratisch deficit. De privatisering van besluitvorming leidt tot de privatisering van democratie waar enkelingen ‘via via’ nog inzicht hebben in het hoe en wat van beslissingen. Het is niet anders bij de ontwikkeling van het Station Gent Sint-Pieters of andere projecten onder dergelijke ‘publiek’-private vehikels.

Daarom vroeg het Gents MilieuFront (GMF) in 2014 al een aantal keren de overeenkomsten op tussen de stad en de projectontwikkelaars. De verzoeken werden afgewezen omdat er 'vertrouwelijke' informatie in staat. De overheid investeert ook hier ten voordele van private ontwikkelaars. De E40 krijgt over enkele jaren een extra rijstrook tussen Zwijnaarde en Sint-Denijs-Westrem om het toenemende verkeer op te vangen. Het stadsbestuur investeert zelfs 20 miljoen euro vanuit het Mobiliteitsbedrijf Gent om de 2846 parkeerplaatsen te mogen exploiteren voor projectontwikkelaar Banimmo en Mc ArthurGlen, zo meldden onderzoeksjournalisten van de nieuwssite Apache. En die grote ondergrondse parking zal nog meer verkeer aantrekken.

De keuze voor dit outletcenter zet zware druk op het sociaalecologische bestuursakkoord waarbij de nieuwe bestuurscoalitie zich profileert als duurzame stad met klimaat-neutrale ambities tegen 2030, een sterk parkeerplan en een broodnodig mobiliteitsplan. Verkeer zorgt voor 30% van alle emissies. Bovendien roepen de publieke investeringen via allerlei constructies in tijden van besparingen vragen op. En dan zwijgen we nog van de publieke investeringen in het winkelapparaat en de publieke ruimte van de stadskern gedurende vele legislaturen.

Rip the Loop

Het verzet tegen het Gentse Uplace aan de Leie komt te laat, maar dit gevecht moet niettemin gevoerd worden om het RUP terug open te breken. Er werd een petitie gelanceerd en de juridische strijd is gestart. Vreemd genoeg is dit tegelijkertijd een strijd tegen een Paars-Groen bestuur met sociaalecologische ambities. Het Gents MilieuFront (GMF) zegt al beroep aan te tekenen bij de raad voor vergunningsbetwistingen. Er zijn bezwaren op vlak van mobiliteitseffecten op grote schaal, maar ook op het vlak van de interne verkeersafwikkeling en de ambities van de stad inzake klimaatneutraliteit.

Het wordt tijd dat onze overheden duidelijk kiezen voor de toekomst van de steden en zijn bewoners. Laat het duidelijk zijn, contra Jonathan Holslag, dat de ontwikkeling van grootschalige autoprojecten geen “Vlaamsnationalistische kwestie” alleen is. De winkelcentra en logistieke hubs bij uitbreiding worden overal uit de grond gestampt. Laat ons een andere toekomstdroom voor de stad koesteren en verdedigen. Daarbij staat de gezondheid van stadsbewoners en de leefbaarheid van de stad centraal, de gebruikswaarde voor bewoners, en niet de winst voor projectontwikkelaars of een bestuurlijke logica die gestut wordt door ruilwaarde en

privatisering. Yves Desmet raakt in De Morgen een cruciaal punt aan, wanneer hij stelt dat dit ‘anti-stedelijkheid’ in de praktijk is.

De schadeclaims die Hermes Sanctorum in vraag stelt op Vlaams niveau, zouden ook in Gent in vraag moeten gesteld worden. De publieke kosten en toekomstige ‘externe’ kosten en lasten die niet geïntegreerd zijn in dit project, zorgen ervoor dat dit project veel duurder uitvalt op lange termijn dan de PR-retoriek die het moet verkopen. “Uplace is not my place”, klinkt het groene devies. Wel, het outletcenter op The Loop evenmin. De schrijver Italo Calvino zei ooit “De stad ademt in wat wij uitademen, laat het in hemelsnaam liefde zijn.” Of laat het in elk geval aub niet de uitstoot van projecten als The Loop zijn.

Pascal Debruyne (postdoctoraal stadsonderzoeker aan de UGent)

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op De Wereld Morgen.

Zie verder: http://www.rip-the-loop.be/