De zomer van 2014 zal de geschiedenis ingaan als een van de bloedigste ooit. De nieuwsberichten over de Israëlische agressie in Gaza riepen wereldwijd verontwaardiging op. Terwijl politici de andere kant op keken en ook de Voetbalbond zijn tanden niet durfde tonen, groeide het verzet van de bevolking en daarmee de hoop voor een menswaardig bestaan voor de Palestijnen. Mensen kwamen op straat, in kranten en op sociale media werden politici onder druk gezet en er gingen zelfs voorzichtige stemmen op voor economische sancties tegen Israël. Op 26 augustus bereikten Israël en Hamas, met Egypte als bemiddelaar, een wapenbestand. Dit staakt-het-vuren is een verademing voor de inwoners van Gaza die hun leven langzamerhand terug opnemen, maar het mag geen excuus zijn om het internationale protest in sluimerstand te brengen. De economische blokkade die Israël en Egypte in 2007 tegen Gaza hebben ingesteld is immers nog steeds van kracht. Dit artikel belicht de gevolgen van deze blokkade voor de vissers van de Gazastrook.

Een stukje geschiedenis

Visserij is altijd al een belangrijke tak geweest van de Palestijnse economie. Ooit was vis overloedig aanwezig voor de kusten van Palestina, met tonijn, sardine, inktvis en garnaal als belangrijkste doelsoorten. De visserij floreerde vooral in het noorden van het land. Wanneer in 1948 deze vissersgemeenschappen verdreven worden door Israëlische milities, zoeken ze hun toevlucht tot Gaza.

Na de Zesdaagse Oorlog in 1967 wordt de Gazastrook bezet gebied. Voor de visserij en de scheepvaart betekent dit het begin van een reeks strenge controles en restricties. Israël controleert sinds de bezetting Gaza’s 43 kilometer lange kuststrook en blokkeert alle scheepvaart naar Gaza-stad. De aanwezige haveninfrastructuur wordt verwaarloosd en is er enkel om Israël en Israëlische kolonisten te dienen.

In 1994 lijkt er verbetering te komen voor de inwoners van de Gazastrook. Als resultaat van de Oslo-akkoorden van 1993 komt Gaza onder autonoom bestuur van de Palestijnse Nationale Autoriteit (PNA). Vissers krijgen officieel toegang tot visgronden tot 20 mijl van de kust en de Franse en Nederlandse overheden investeren in de heropbouw van de haven en de training van havenpersoneel. Kort na het begin van de constructie worden de werken stopgezet door de uitbraak van de Tweede Intifada in 2000. In 2002 bombardeert de Israëlische marine de havenfaciliteiten in opbouw.

Ook in de jaren na de Tweede Intifada worden de Oslo-akkoorden door Israël niet nageleefd. In realiteit hebben vissers toegang tot nog geen 12 mijl van de kust (ondanks verdienstelijke pogingen slaagde de Bertinicommissie er in 2002 niet in om de viszone tot 12 mijl ‘uit te breiden’). Wanneer Hamas in 2007 aan de macht komt, verstrengt Israël de regels op import en export met als doel Hamas onder druk te zetten. Onder het mom van controle op de import van wapens slaagt Israël er in korte tijd in om de hele Gazastrook economisch lam te leggen. Bij deze strategie hoort ook een verbod voor vissers om verder dan 6 mijl van de kust te vissen. Wie zich niet aan deze regel houdt, wordt hard aangepakt. In 2009 volgt er nogmaals een verstrenging van de limiet tot 3 mijl.

Het leven van een visser in Gaza

Onder huidige economische blokkade zijn de vooruitzichten voor Palestijnse vissers somber. Ten eerste is er de fysieke beperking om vrij voor eigen kust te vissen. Dit zorgt ervoor dat de naar schatting 4000 vissers van Gaza dagelijks achter dezelfde vis gaan, op een heel klein stukje zee. De kustzone bestaat typisch uit paaigronden en zogenaamde ‘broedkamers’ voor jonge vis; jonge vis wordt er geboren en blijft er om zich te voeden en te groeien. Het intensief bevissen van deze zones gaat dan ook gepaard met grote bijvangsten van jonge vis die nog niet de kans heeft gehad zich voort te planten. Hierdoor zijn er in volgende generatie minder volwassen vissen, die minder nakomelingen produceren, enzovoort. Langetermijndenken behoort voor vissers in Gaza echter niet tot de mogelijkheden. Het is vissen of verzuipen. Daarbij komt nog dat door de vernieling van waterzuiveringsinstallaties door Israël dagelijks zo’n 50 tot 80 miljoen liter onbehandeld of gedeeltelijk behandeld afvalwater in zee terechtkomt.

Geweld en intimidatie zijn dagelijkse kost voor de vissers. Wie zich nog maar in de buurt van de grotendeels ongemarkeerde limiet begeeft, riskeert het opgepakt, geslagen of zelfs gedood te worden. Sinds 2000 kwamen minstens vier vissers om het leven bij incidenten waarbij vissers beschoten werden door Israëlische patrouilles. Daarnaast waren er tientallen gevallen van vernedering, intimidatie en agressie. De willekeur waarmee de Israëlische patrouilles opereren is werkelijk hallucinant.

Op 19 mei 2013 vissen de broers Mahmoud en Khaled Zayed op amper een mijl van de kust wanneer ze achtervolgd worden door een Israëlische patrouille. Hun boot en vistuig wordt in beslag genomen en de broers worden meegenomen voor ondervraging. De 100 shekel die Mahmoud de dag voordien had verdiend met de verkoop van zijn vis, wordt afgenomen.

Sinds 2006 gelden er zware beperkingen op de import van netten, motoronderdelen en onderhoudsmateriaal voor de vloot. Ook diesel is steeds moeilijker te vinden, zeker nu de smokkelroutes tussen Egypte en Gaza vernield zijn. Ondertussen brengen Israël en Egypte naar hartelust hun vis op de Gazaanse markt.

Met weinig vis in de zee en steeds minder middelen om er achter aan te gaan, is de armoede onder vissers enorm toegenomen. In 2010 leefde naar schatting 90% van de vissers in armoede, een stijging van 40% op twee jaar tijd en een direct gevolg van de Israëlische blokkade.

Vissen in tijden van vrede

Met het wapenbestand wijzigde opnieuw de regelgeving voor de vissers. Op 28 augustus kondigde Israël aan dat vissers uit Gaza opnieuw kunnen vissen tot 6 mijl van de kust. Ook beloofde Israël haar grensposten met Gaza open te stellen voor humanitaire hulp en bouwmaterialen en begonnen er onderhandelingen over de toekomst van de haven en de luchthaven van Gaza.

Aanvankelijk reageerde Nizar Ayyash, voorzitter van de vissersvakbond, tevreden: een verdubbeling van het visgebied resulteerde vrijwel meteen in betere vangsten. Maar al snel bleek Israël zich niet aan de afspraak te houden. In de ochtend van 2 september opende Israël het vuur op Palestijnse vissersboten voor de kust van Rafah in het zuiden van de Gazastrook, onder het voorwendsel dat ze de (niet-gemarkeerde) 6-mijlslimiet overschreden. Diezelfde dag werden boeren in Khan Younis, zo’n 10 kilometer ten noorden van Rafah, met geweerschoten  van hun land verjaagd. In de weken daarna volgen de incidenten elkaar op.  Volgens Ayyash werd er sinds het wapenbestand dagelijks op vissers geschoten. Op 17 september werd een 70-jarige visser die op het strand van al-Sudaniya op zijn zonen aan het wachten was, geraakt door een kogel bij een aanval van een Israëlische patrouille.

Dat vissers vrijwel meteen na de oorlog hun vangsten zagen toenemen, was te verwachten. Na zeven weken van niet vissen is het normaal dat vis lokaal in hogere densiteiten voorkomt. Of de vangsten zo hoog zullen blijven, is nog maar de vraag. De druk op de kustwateren mag dan wel verminderd zijn, kwetsbare habitats strekken zich uit tot 8 mijl van de kust. Zolang deze gebieden intens worden bevist, is beterschap slechts van korte duur.

Op 1 oktober bericht Ma’an News Agency dat Israël voor het eerst sinds 2007 de export van vis en groenten naar de Westelijke Jordaanoever toelaat. Daarnaast laat het een beperkte import van 450 vrachtwagens, vorkheftrucks, tractoren, graafmachines, bussen, cementpompen en pletwalsen toe.

Wat moet er gebeuren?

Simpel: Israël moet de illegale blokkade van Gaza beëindigen. Enkele zaken op een rijtje:

 Vissers moeten toegang krijgen tot de afgesproken 20 zeemijl. Mits een aangepast visserijbeheer zou dit moeten leiden tot betere vangsten.

 Vissers en handelaars moeten hun vis kunnen verkopen in de Westelijke Jordaanoever en op internationale markten. Israël heeft Gaza economisch zo verarmd dat export de beste optie is om de visserij nieuw leven in te blazen. Tegelijkertijd moeten binnenlandse markten worden hersteld en moeten de inwoners van Gaza toegang krijgen tot dierlijke eiwitten.

 Er moet via internationale samenwerkingsverbanden worden geïnvesteerd in onderzoek. Er moet een aangepast beheersplan komen dat een duurzame en lucratieve visserij garandeert.

 Israël moet opdraaien voor de vernieling van de waterzuiveringsinstallaties en voor de sanering van de stranden. Het herstellen van de installaties is een prioriteit.