Rusland: repressie tegen milieuverenigingen.

Om de ontwikkelingen die de democratische samenleving in Rusland ondermijnen te snappen, is het belangrijk terug te kijken naar een stukje recente geschiedenis. In 2000 was er voor het eerst een vredevolle machtsoverdracht in democratisch Rusland. Putin, aangeduid als opvolger door een in nauwe schoentjes geraakte Yeltsin, haalde als kandidaat 53,4% van de stemmen. Vanaf 2006 werden dan de eerste stappen gezet om Ngo’s en civiel activistische organisaties aan te pakken. Rusland legde immers allerlei nieuwe rapportageverplichtingen op voor Ngo’s, vooral rond buitenlandse financiële ondersteuning. Daarnaast kwamen er ook jaarlijkse inspecties en onaangekondigde inspecties die vanaf 2007-2008 ook daadwerkelijk in voege gingen. Desondanks bleven de meeste Ngo’s gewoon als voorheen werken.

De situatie ging vervolgens sterk achteruit vanaf 2012. Toen werd de ‘Buitenlandse Agent Wet’ aangenomen. De wet wilde de buitenlandse financiering aan banden leggen voor Ngo’s die zich bezighielden met de monitoring van verkiezingsuitslagen na grote protesten die volgden op de vele onregelmatigheden tijden de parlementaire en presidentiële verkiezingen van 2011 en 2012. Nadat de meeste organisaties weigerden zich te laten registreren als buitenlandse agenten kreeg het Ministerie van Justitie de autoriteit om organisaties als dusdanig te labelen. Dit zorgde voor een duidelijke ommekeer ten kwade. De repressie nam toe door inspecties, labeling, boetes en rechtbanken. Veel energie van de Ngo’s diende ook te gaan naar documenteren en monitoren ten gevolge van de wetgeving.

Bergaf.

Vanaf 2012 is de situatie steeds verder bergaf gegaan. Er kwamen altijd maar striktere voorwaarden en wetten bij. En zelfs als sommige wetten niet werden aangenomen zorgden ze toch voor een sfeer van bedreiging en vrees die mensen moest verhinderen hun mening te uiten. Intussen zijn sinds 2012 22 van de 32 natuurbeschermings-Ngo’s die werden gelabeld geliquideerd.

In 2015 kwam er dan een nieuwe wet bij: ‘De Ongewenste Organisaties wet’. Daarmee nam de de Russische overheid zowel binnenlandse als buitenlandse organisaties maar ook individuen on het vizier. De bewoordingen van die wetgeving waren nog dubbelzinniger van bij de ‘Buitenlandse Agent wet’. Beide wetten wentelen zich echter in het soort vaagheid waarvan de overheid gebruik kan maken in haar interpretatie om de Ngo’s aan te pakken. Maar het meest discutabel bij de introductie van de nieuwe wetgeving was dat individuele personen er het voorwerp konden van worden. Elke persoon die activiteiten beoefende die in het voordeel kunnen zijn van een vreemde natie, haar publieke autoriteiten, een internationale of buitenlandse organisatie, buitenlandse inwoners of staatlozen kon vanaf dan als ‘buitenlands agent’ worden aangeduid. Zo kon iedereen met een actieve houding rond militaire of zelfs technische materies als buitenlandse agent worden beschouwd. Tot op heden is er geen procedure rond het bijhouden van registers met ‘buitenlandse agenten’.

Onder deze nieuwe wetgeving werden alleen al in het introductiejaar 2015 al 85 organisaties of personen aangeduid als buitenlandse agenten. Sindsdien steeg dat cijfer enkel maar want in 2021 ging het al om 120 organisaties die dat jaar bijkwamen.  De doelwitten vallen uiteen in een vijftal categorieën: Ngo’s, mediaorganisaties, journalisten, ongeregistreerde groepen en individuen.

Bedreigingen.

Dit alles heeft een omgeving gecreëerd waarbij activisten met allerlei bedreigingen worden geconfronteerd. De maatregelen kunnen gaan van geweld, vernietiging van privé-eigendom (zoals tenten of auto’s in protestomgevingen), valse/zwakke/non-existente aantijgingen om individuen door de modder te halen tot het financieel ruïneren van mensen. Daarnaast zijn gevangenisstraffen, probatie en bewegingbeperkende maatregelen deel van het standaard arsenaal van het regime. In 2021 was er zelfs sprake van een moord. Dit alles illustreert wat (onder meer milieu-) activisten in Rusland riskeren met hun acties voor het algemeen belang.

Er ontstaat ook meer en meer een tendens om vooral leiders van organisaties en bekende figuren te als doelwit te nemen. Bijvoorbeeld in het geval van de STOP GOK beweging in Cheljabinsk, die probeert de Tominsky mijnsite die de luchtkwaliteit, lokaal bos en waterzuiverheid bedreigt tegen te houden, werden de twee leiders Vasily Moskovts en Gamil Asatulin veroordeeld tot respectievelijk 2,5 jaar en 3 jaar probatie voor zogenaamd hooliganisme. Iets wat later werd gewijzigd naar anderhalf jaar voor brandstichting.

Milieu-activisten in de gevangenis.

Sinds januari 2022 zitten er intussen minstens 11 milieuactivisten in de gevangenis. Een van hen is Andrey Borovikov. Hij is lid van de Pomorie-Anti Dump Beweging. Tussen 2018 en 2020 nam hij herhaaldelijk deel aan acties in Shyes in de Archangelsk regio, waar de overheid een van de grootste afvalstorten uit de geschiedenis plant om onder meer afval uit Moscow te dumpen. Ondanks een veroordeling die hem tot 400 uren gemeenschapswerk verplichtte bleef Borovikov zich consistent verzetten tegen het afvalstort. Om hem te stoppen vervolgde de Russische overheid Borovikov voor het verspreiden van internetporno (Rammsteins muziekvideo “Pussy”). Ten gevolge hiervan werd Borovikov veroordeeld tot 2,5 jaar gevangenisstraf. Ook nog in Shyes overkwam Andrey Khristoforov iets gelijkaardigs. De man, met als bijnaam ‘Drezarkh de Verlichte’ heeft de gewoonte een groen superhelden-uniform aan te trekken en een groene tatoeage in de vorm van een boomkruin op zijn gezicht te dragen tijdens zijn activiteiten. Bij zijn arrestaties tijdens een protest werd ‘Drevarkh’ geraakt door een stuntlaser. Nu zit hij al enige tijd in voorhechtenis voor... het verwonden van een politieagent.

Op de Shikhan Kushtau haalden na langdurige protesten en clashes tussen burgers enerzijds en politie en private veiligheidsdiensten anderzijds de milieubeschermers hun gelijk: de Shikhan Kushtau werd uitgeroepen tot natuurgebied en aldus beschermd tegen verdere ontwikkeling. Desondanks was het geweld nog niet afgelopen hierna. In een soort wraakactie op 7 november 2020 kwam er een aanval op het nabijgelegen dorp Karmaskaly waarbij eco-activisten uit hun wagens werden gesleurd, ruiten werden ingegooid en een massadetentie plaatsvond.

Intussen blijft de civiele maatschappij zich verzetten. Er zijn protesten tegen de ‘buitenlandse agent wet’ en een petitie ertegen haalde 260 000 handtekeningen op. Uit enquêtes blijkt ook dat het merendeel van de jonge Russen de wetgeving een manier vindt om kritische stemmen te smoren. Maar met de oorlog nam de ernst van de situatie alleen maar toe. Duizenden werden opgepakt tijdens protesten en ze kunnen tot 15 jaar straf oplopen.

Intussen werd er op 7 juni 2022 een nieuwe toevoeging aan de wetgeving rond buitenlandse agenten gestemd in de Doema. De nieuwe toevoeging omvat een nieuwe categorie mensen: ‘personen geaffilieerd met een buitenlandse agent’. Het zou hier dan gaan over familieleden van ‘buitenlandse agenten’ of personen die hen helpen.

Om dit alles tegen te gaan is het ook belangrijk dat er vanuit het Westen actie wordt ondernomen tegen de ondermijningen van de democratie. Friends of the Earth stelt verschillende acties voor die hier kunnen worden ondernomen. We moeten onder meer in het westen mensen informeren dat dergelijke zaken plaatsvinden. Er moet ook blijvend druk worden uitgeoefend op Rusland hierrond. En we moeten de lokale activisten ondersteunen en diegenen helpen die willen vluchten.

Sammy Roelant