Belgische banken en hun roetzwarte investeringen

Dat banken de spaarcenten van de mensen helemaal om zeep kunnen gokken, dat is sinds de crisis van 2008 zeker geweten. Maar banken lichten ook het klimaat, de planeet en landbouwers in het Zuiden een flink pootje. Zowat alle Belgische banken investeren in klimaatschadelijke activiteiten.

Dat kan gaan van het financieren van nieuwe steenkoolcentrales tot investeringen in ontbossingsprojecten of zogenaamde teerzanden, de meest milieu-onvriendelijke wijze om olie uit de grond te halen.  Diezelfde banken pikken ook steeds meer landbouwgronden in van boeren in het Zuiden (landgrabbing). De Wereldbank slaagt er dan weer in om met klimaatfondsen op zak te investeren in de grootste fossiele energieprojecten ter wereld.

In 2010 bracht Netwerk Vlaanderen, inmiddels ongedoopt tot Fairfin, samen met een aantal milieuorganisaties het dossier “Bankiers op hete kolen” uit (1). Daarin werd de specifieke rol van de Belgische bankwereld op het vlak van klimaatschadelijke investeringen tegen het licht gehouden. Uit het dossier blijkt glashelder dat alle grote banken die actief zijn op de Belgische markt in min of meerdere mate investeren in klimaatschadelijke projecten. BNP Paribas en Deutsche bank spannen daarbij de kroon. Tijdens de recente klimaattop van Durban stelden een aantal internationale ngo’s dan weer een top twintig van de grootste ‘climate killers’ onder de banken voor.

Bovenaan stonden Amerikaanse banken als JPMorganChase, Citi of Bank of America te blinken. Maar Deutsche

Bank was goed voor de zesde plaats, BNP Paribas stond op nummer acht…

Daaruit valt echter niet te besluiten dat het met de andere banken actief op de Belgische markt wel zou meevallen. ING, AXA of KBC zitten zeker ook niet om klimaatschadelijke investeringen verlegen. Met Dexia, vandaag Belfius, lijkt dat beter mee te vallen, al beschikt geen enkele bank over een duidelijk en algemeen geldend beleid om dergelijke investeringen te vermijden en zo de klimaatverandering mee een halt toe te roepen. Het feit dat de ene bank meer centen heeft uitstaan bij dergelijke projecten of bedrijven kan dus evengoed berusten op toeval. Het brengt nu eenmaal geld op, meneer… Enkel kleine of ethische banken als Triodos blijken rekening te houden met het klimaat.

Uit het rapport dat tijdens de top van Durban werd voorgesteld, blijkt ook dat er vaak een diepe kloof geldt tussen woorden en daden. “Zo goed als alle klimaat-killer banken in onze ranking hebben verregaande uitspraken over hun inzet voor de bestrijding van de klimaatverandering gedaan,” stelde Yann Louvel van BankTrack. “Maar de cijfers laten zien dat ze de daad niet bij het woord voegen.” (2)

Van Steenkool tot teerzanden

Opmerkelijk daarbij is dat investeringen in steenkool helemaal terug in de lift zitten. De productie en verbranding van steenkool wereldwijd groeit sinds 2000 jaarlijks met vijf tot tien procent. Nochtans is steenkool vanuit klimaatoogpunt rampzalig. De opmars van steenkool gebeurt grotendeels in China en India, maar ook in Europa worden er nieuwe steenkoolcentrales gebouwd. En daar spelen de banken alweer hun rol. Steenkoolcentrales zijn niet goedkoop om te bouwen. Voor een 600 Megawatt installatie telt men al gauw ongeveer 2 miljard dollar neer. Stroomproducenten zijn dan ook sterk afhankelijk van externe financiering door banken om dergelijke projecten te realiseren.

Voorts zijn er de beruchte investeringen in teerzanden, zoals in Canada. Teerzanden zijn afzettingen van zand, klei, water en bitumen. De bitumen kunnen tot olieproducten verwerkt worden. Het gaat om de meest klimaatonvriendelijke manier om olie te vervaardigen. Bij de productie stoot olie voortkomend uit teerzand twee tot drie maal zoveel broeikasgassen uit dan conventionele aardolie. De totale gekende wereldreserves bedragen echter het equivalent van 6000 miljard vaten aardolie. Voornamelijk in Canada wordt steeds meer teerzand opgegraven. Met de bewezen reserves teerzand in Canada kunnen 170 miljard vaten olie economisch rendabel geproduceerd worden: enkel Saoedi-Arabië heeft grotere oliereserves. Canada werpt zich vandaag op als de pleibezorger van meer olie uit teerzanden en weet maar al te goed waarom het Kyoto heeft laten varen…

Grote bedrijven als Suncor of het bekendere Shell houden zich bezig met de ontginning van dergelijke teerzanden. Het Fairfinrapport uit 2010 toont aan dat alle grote Belgische banken in meer of mindere mate investeringen hebben lopen in teerzanden maar ook in steenkoolontginning of de bouw van nieuwe centrales.

Landgrabbing: het nieuwe kolonialisme?

Banken, verzekeraars en grote kapitaalsgroepen kopen of huren ook steeds vaker en op grote schaal landbouwgronden in arme(re) landen. Die gronden worden dan aangewend om voedsel te kweken voor Westerse markten of om de steeds grotere behoefte aan agrobrandstoffen te bevredigen. Het fenomeen rukt op in Afrika, Azië, Latijns-Amerika maar ook Oost-Europa. Sinds 2004 werden, volgens Oxfam, niet minder dan 2,5 miljoen hectaren land verworven in Ethiopië, Ghana, Mali, Soedan en Madagaskar. Massieve contracten over miljoenen hectaren zijn al afgesloten of worden besproken met verschillende andere landen op het continent: RD Congo, Zambië, Kenia, Nigeria… De lage prijzen en het gebrek aan wetgeving maakt dat de vraag blijft groeien.

(3)

Lokale gemeeschappen en boeren zien zo hun beste gronden voor een habbekrats ingepalmd door buitenlandse investeerders. Op heel wat plaatsen leidde deze landroof reeds tot opstanden en verzet. Maar het is niet makkelijk voor lokale boerengemeenschappen om de strijd aan te gaan met deze grote internationale investeerders. Het gebrek aan regels maakt ook dat er vaak willekeur heerst.

Recent bracht Friends of the Earth Europe een rapport uit over landgrabbing, waarin ook gewezen wordt op de betrokkenheid van de Belgische bank KBC bij deze praktijken (4). De bank zou via haar fonds KBC Eco Fund Agri landbouwgronden in het Oosten van Europa verwerven. In het bijzonder werd gewezen op de investeringen in Black Earth Farming Ltd, een Zweeds bedrijf dat investeert in landbouwgrond in het zuiden van Rusland. De KBC-groep krijgt ook kritiek voor haar investering in het Britse bedrijf Landkom International PLC, dat meer dan 100.000 hectare land in Oekraïne bezit. Het rapport vermeldt tevens de investeringen van KBC in Trigon Agri, een bedrijf aan het hoofd van ongeveer 100.000 hectare in Rusland en KTG Agrar AG, dat vruchtbare grond, bestemd voor voedselproductie, in het oosten van Duitsland en Litouwen opkoopt.

De bank der banken: Wereldbank

De Wereldbank is een internationale financiële instelling, gecontroleerd door de rijkste landen, die leningen verschaft aan (ontwikkelings)landen. In 2010 bracht het Bank Information Center uit dat de Wereldbank, die ook een deel van de VN-klimaatfondsen beheert, in datzelfde jaar voor meer dan drie miljard euro leningen voor steenkoolprojecten uitschreef. Dat betekende dat leningen voor steenkoolprojecten stegen met 356 procent ten opzicht van het fiscale jaar 2009. Die stijging werd vooral veroorzaakt door een lening die in juni 2010 werd verstrekt voor de bouw van een mega steenkoolcentrale met een capaciteit van 4800 megawatt in Zuid-Afrika. De bank investeerde 2,1 miljard euro in het project van de Zuid-Afrikaanse elektriciteitsproductent Eskom. (5)

Onvoorstelbaar hoe een internationale financiële instelling met een link met de VN in het jaar na de flop van Kopenhagen zo hard de kaart trekt van ’s werelds meest klimaatonvriendelijke energiebron. De Wereldbank heeft de mond vol van armoedesbestrijding en ontwikkeling, maar geeft op deze wijze de klimaatverandering, die nu reeds naar schatting 250 miljoen jaarlijjkse slachtoffers eist in het Zuiden, nog een flinke duw in de rug.

Klimaatactiekamp: banken in het vizier

Van vrijdag 3 tot woensdag 8 augustus vindt in Leuven opnieuw een Klimaatactiekamp plaats. Klimaatactivisten komen er gedurende een kleine week samen om ervaringen uit te wisselen, vormingen te volgen, een week duurzaam en klimaatneutraal samen te leven en te feesten en uiteraard ook samen actie op poten te zetten. Iedereen is er welkom, van doorgewinterde activisten tot mensen die graag eens kennis willen maken met de klimaatbeweging. Ook kinderen zijn er welkom en kunnen terecht in een speciale kinderbarrio, met activiteiten op hun maat. De lokatie van het kamp wordt slechts enkele dagen voor de start bekend gemaakt. Het gaat steevast om een bezet terrein, dat echter uitgerust wordt met sanitaire voorzieningen, een vegankeuken, een grote meetingtent en composttoiletten…

Er kunnen allerhande acties groeien uit zo’n klimaatactiekamp. Naar goede gewoonte zal het kamp ook dit jaar een lokale actie rond en lokaal dossier mee ondersteunen. Maar toch wil het klimaatactiekamp in 2012 specifiek de rol van de Belgische banken en hun klimaatschadelijke investeringen in de verf zetten. Welke actie het precies zal worden, dat moeten nog blijken en zal ook nog afhangen van de voorstellen tijdens het kamp zelf. Vast staat wel dat er voldoende banken staan te pronken in een stad als Leuven. Met de komst van al die klimaatactivisten aan de Dijlestad, kunnen die zich dus maar beter aan een bezoekje verwachten… David Dessers

1. “Bankiers op hete kolen”, Netwerk Vlaanderen, BBL, Greenpeace, FOE & WWF, 2010, 80 blz.
2. Zie verslag op de website van Fairfin: http://www.fairfin.be/actueel/nieuws/2011/11/banken-bekostigenklimaatve...
3. Zie artikel op de website van Oxfam Solidariteit: http://www.oxfamsol.be/nl/Land-grabbing-razzia-opAfrikaanse.html
4. Meer info vind je op de website van Friends of the Earth Europe: http://www.foeeurope.org/

Zie artikel van persagentschap IPS: http://www.ipsnews.be/artikel/wereldbank-investeert-recordbedragsteenkool