Het zeer van Brussels Airport: een verslag van Climaxi Zaventem

Climaxi Zaventem maakt deel uit van de coalitie van milieu- en bewonersgroepen die zich kritisch opstellen tegenover de huidige milieulast en de uitbreidingsplannen van Brussels Airport. Tegen midden 2024 moet de luchthaven van Zaventem een nieuwe vergunning in de wacht slepen. Brussels Airport kondigde de groeiplannen ter zake al aan en wil evolueren van 26 miljoen naar jaarlijks 32 miljoen passagiers en naar een verdubbeling van de vracht - vandaag al goed voor zo’n half miljoen ton per jaar.

Brussels Airport Company (BAC) wil haar definitieve milieueffectenrapport (MER) in mei 2023 al indienen. Blijkbaar zijn ze er niet gerust in en verkiezen ze snelheid. Ernstige bedenkingen rond de negatieve effecten op het klimaat, het milieu, de gezondheid en het welzijn van de omwonenden zijn de laatste  tijd aan het groeien en halen veel de pers. Er komen meer studies en inzichten - vooral uit het buitenland. Dat kan hun MER onderuithalen.

Klimaat en gezondheid van secundair belang?

De coalitie – in het leven geroepen en gecoördineerd door Bond Beter Leefmilieu - omvat bijna alle oude actiegroepen rond de luchthaven, een aantal Natuurpuntafdelingen, Climaxi en andere verenigingen met ervaring in de materie. Zij zet met de campagne ‘Wij liggen er wakker van!’ vier “speerpunten” in de kijker :

1. Een verbod op nachtvluchten
2. Een plafonnering van het aantal vluchten tot 220.000 per jaar
3. Lagere emissienormen qua geluid en uitstoot
4. Het vastleggen van geluids- en frequentienormen

Ook de burgemeesters van Machelen, Grimbergen, Meise, Wemmel en Vilvoorde verzetten zich tegen de uitbreidingsplannen maar daarom niet tegen de groei van de vliegactiviteit.

Het gemeentebestuur van Zaventem tenslotte sloot zich nooit aan bij critici. Brussels Airport Company heeft een Forum 2040 opgericht voor haar medestanders. Zij werden vooraf uitgekozen voor een “open dialoog” en de deelnemers moesten beloven daarvan niets naar buiten te brengen… Dat spreekt, ondanks de stilte, voor zich.

Op maandag 3 april 2023 werden de resultaten van een gezondheidsstudie gepubliceerd. Zij werd gemaakt op vraag van Bond Beter Leefmilieu en bracht in kaart dat Brussels Airport in totaal 220.000 omwonenden sterk hindert. Daarbij kampen 109.000 mensen met een ernstig verstoorde slaap. Bij zo’n 50.000 mensen leidt dit tot een te hoge bloeddruk en voor 2.000 mensen is er een sterk verhoogd risico op hartziekten. Financieel omgerekend bedraagt de kost van deze gezondheidsimpact gemiddeld 36.000 euro per nachtvlucht. Voor de samenleving komt dit neer op een miljard euro. Ondanks de grote impact van het vlieglawaai op de gezondheid en levenskwaliteit van de omwonenden, liet de uitbater van de luchthaven na om maatregelen te nemen. 

Naast de menselijke impact, zijn de effecten voor klimaat en milieu eveneens navenant. De hoge uitstoot van stikstof en CO2 speelt hierin een belangrijke rol. Zo werd geraamd dat de luchthaven van Zaventem meer stikstof uitstoot dan alle bedrijven in de Antwerpse haven samen. Daarnaast staat de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen gelijk aan deze van zo’n van 1 miljoen Vlaamse huishoudens. Terwijl stikstof de bodem, het water, de lucht en de biodiversiteit aantasten (denk aan de Natura 2000-gebiedjes rondom de luchthaven), warmen broeikasgassen het klimaat verder op. Tot slot treffen de schadelijke emissies eveneens de omwonenden. Vandaag verschijnt een studie over de kankerrisico’s bij fossiele vliegactiviteit. Het is dus niet zomaar een kwestie van ‘een paar bomen’ waardoor de luchtvaartsector in vraag gesteld wordt.

DHL cargo

Desondanks plant Brussels Airport verder te groeien en wil ze hierbij inzetten op meer goederentransport. Cargovluchten hebben een belangrijk aandeel in de nachtvluchten. In Zaventem is het transportbedrijf DHL vandaag de actiefste speler. Om meer zicht te krijgen op deze operatie en hun toekomstplannen, ging een delegatie van de coalitie – waaronder Imelda De Maegd en Jean-Paul Martens, leden van Climaxi – op bezoek en overleg bij de plaatselijke directie. Graag geven we hun verslag:

“Toen we donderdagavond toekwamen, werden die dag al 51.000 pakjes verwerkt en waren 1.000 mensen volop aan het werk. De stroom nachtvluchten begon en de vrachtwagens reden binnen. We stelden ons kritisch op tegenover de directie. Zij pakte uit met heel wat vergroeningsplannen zoals de elektrificatie van wagenpark en grondactiviteiten, de eerste kleine elektrische vliegtuigen met een ton vrachtcapaciteit tegen 2027, minder nachtvluchten zónder in te boeten op groei en de opstart van (gedeeltelijk) vliegen op Sustainable Aviation Fuel (SAF).

Vooral dit laatste hebben we sterk in vraag gesteld. De these van DHL is dat deze “biobrandstof” op termijn kerosine zal wegdrukken. DHL kon dit niet hard maken.
De zogenaamde bio-kerosine zal evengoed CO2 uitstoten en heeft een vluchtige deelverbranding. Er is hoogstens een voordeel rond ontzwaveling, terwijl de condens-strepen en uitlaatgassen nagenoeg even vuil zullen blijven. Ook de lawaaihinder van de jets blijft even hoog.

Bijkomend kon DHL niet aangeven waar ze die enorme hoeveelheden SAF’s vandaan zouden halen. De grondstoffen voor de brandstof zijn afkomstig van afvalolieën. De directie pakte uit met de belofte dat er geen landgebruik mee gepaard zou gaan. De productie van SAF’s gebeurt op basis van afvalolie (frietolie wordt vaak als voorbeeld gegeven) en wordt dan gemengd met conventionele kerosine. Toch blijft het de vraag of bos- of landbouwgronden in het buitenland (nodig voor natuurbehoud en voedselvoorziening) niet aangesproken zullen worden om SAF-olie te produceren op grote schaal. Overigens wordt over de oorsprong of productie an sich weinig gezegd. Indien deze allesbehalve biologisch en fair verloopt, is dit eveneens een maat voor niets. Zo plant DHL een project waarbij één Boeing 777 tussen de Verenigde Staten en Brussel zal vliegen en waarvoor in de komende 12 jaar maar liefst 800.000.000 liter SAF moet vloeien. Verder plannen zij hun volledige vloot te laten draaien op een mix van 30% “bio” en 70% kerosine. Deze hoeveelheid vinden zij niet, en zeker niet als andere spelers in de  luchtvaartsector  deze ‘overgangsbrandstof’ willen inzetten. Met andere woorden: petroleum blijft de motor van deze sector. Dit is het resultaat van twee decenniaa aan ondermaatse investeringen in alternatieven zoals waterstof en afgeleiden voor langeafstandsvluchten.”

Luchtvaart van de toekomst

Intussen kondigde de luchthaven van Schiphol op 4 april 2023 aan dat ze tegen 2025 nachtvluchten tussen 23h00 en 06h00 en vluchten met privéjets zal schrappen. Dit om de lawaaihinder en de CO2-uitstoot te verminderen – wat noodzakelijk is om de klimaatdoelstellingen te halen. Schiphol is een van de grootste luchthavens van Europa en een belangrijke motor voor de Nederlandse economie. Toch hielden deze argumenten de nodige aanpassingen niet tegen. De discussie ligt in België duidelijk moeilijker. Naar aanleiding van de aangekondigde uitbreidingsplannen van Brussels Airlines te midden van de stikstofcrisis, zagen we vanuit politieke hoek grotendeels gemor of een veelzeggende stilte.

Binnen de coalitie volgt Climaxi de zaak op de voet. De nieuwe vergunning biedt een momentum om met de nodige sérieux en verantwoordelijkheid na te denken over de toekomst van de luchtvaart in dit land. Hierbij kunnen economische overwegingen niet het summum zijn tegenover de leefbaarheid van onze omgeving, nu en in de toekomst.

Jean-Paul en Imelda besluiten na het bezoek aan DHL alvast: “DHL vindt dat het behoud en de stabiliteit van de activiteit het belangrijkst zijn en geeft toe dat die SAF’s inderdaad maar een decennium verder hulp zullen bieden. Maar zij hebben enorm veel tijd verloren en deze biobrandstof is geen oplossing. Integendeel. We denken dat er in de nabije toekomst naar een tijdelijke krimp van alle vliegactiviteit moet gewerkt en zeker niet richting groei. Al stoppen met nachtvluchten brengt nog groter voordeel ”

Deze sector heeft reeds winsten kunnen boeken ten koste van mens, milieu en klimaat. Ooit is het genoeg, en bij deze is dat vandaag.

Michelle Van Impe, Jean-Paul Martens en Imelda De Maegd

Climaxi vzw