Het Franse EDF plant de grootste kerncentrale ter wereld aan de Noordzeekust nabij België

Op enkele tientallen kilometer van de Belgische Westkust komen in Gravelingen bij Duinkerke twee extra kernreactoren. Tenminste, als EDF, de Franse energiegigant Electricité De France, haar zin krijgt. En niet zomaar twee reactoren. Het gaat om het grootste type bestaande kernreactoren, met elk een capaciteit van 1670 MW. Samen met de zes reeds aanwezige reactoren van 910 MW elk, komt dit in totaal dus op 8800 MW. Dat is meer dan alle werkende én gesloten kerncentrales van de hele Benelux samen. Grevelingen wordt zo de grootste nucleaire site van de hele wereld! Ook elders in Frankrijk en Europa worden nieuwe kernreactoren aan zee gepland. De kernramp in Fukushima uit 2011 schrikt nucleaire projectontwikkelaars duidelijk niet af. 

Al wie zich betrokken voelt of bezwaren heeft, kan nog tot 17 januari 2025 deelnemen aan het publieke debat dat hier online georganiseerd wordt door de Commission Nationale du Débat Public.

Atoomnatie Frankrijk blijft wedden op het nucleaire paard. Niet alleen wil het haar bestaande en verouderde kerncentrales maximaal verlengen. Daarbovenop wil het 6 tot 14 nieuwe reactoren bouwen. Het gekozen reactortype is de EPR II, opvolger van de eerdere EPR of European Pressurized Water Reactor. De meerderheid van de kernreactoren wereldwijd, waaronder de EPR en EPR II, zijn van het type hoge waterdruk reactor. Het gaat dus niet om een nieuwe, maar om een “vernieuwde” oude technologie, die allerhande aanpassingen heeft gekregen. Een technologie vergelijkbaar met de centrale van Harrisburg in de VS, waar zich in 1979 een gedeeltelijke meltdown voordeed, met naar de buitenwereld ontsnapte radioactiviteit.  

EDF “informeert” de bewoners uit de Westhoek

Toen kernenergie in de tweede helft van vorige eeuw tot ontwikkeling kwam, werd dit gepromoot met hippe slogans en superlatieven. Kernenergie zou enorm goedkoop en veilig zijn. Een ontploffing van een kernreactor en haar gebouw was ondenkbaar, en ze zou de schoonst beschikbare energie leveren. Toch kwam ook veel protest tegen kernenergie door de link met atoomwapens en de verspreiding ervan, door het onopgelost afvalprobleem, en door de vele incidenten en ongevallen. Ook het weinig democratisch beslissingsproces en het gebrek aan transparantie wekten weerstand op. 

Mede door dit protest kwam de wettelijke verplichting op informatie van en overleg met het publiek. Dit werd vastgelegd in internationale verdragen zoals die van Aarhus en Espoo. In dat kader moet dus ook EDF het publiek informeren en raadplegen in een “breed maatschappelijk debat”. Op uitnodiging van lokale overheden uit de Westhoek kwam ze haar projecten “toelichten” op een informatieavond in Diksmuide op 28 november. Nou ja, “toelichten”… Het werd een pijnlijk éénzijdige goednieuws-show, waarbij geen enkele milieugroep in het panel was voorzien. Een betreurenswaardig voorbeeld van hoe het verworven recht op transparantie en inspraak wordt omgebogen in zijn tegendeel, namelijk desinformatie.

De dreiging van zeespiegelstijging en stormen

Bij de site van Gravelines zijn veel bedenkingen te maken. Het gevaar op zeespiegelstijging door klimaatverandering is er een van. Met elk nieuw rapport van het IPCC, het klimaatpanel van de VN, neemt de verwachte stijging verder toe. Het ICCI (International Cryosphere Climate Initiative) houdt zelfs rekening met zeespiegelstijgingen tot 3m tegen eind deze eeuw. EDF houdt het bij slechts één extra meter, en verschuilt zich achter een ouder VN-rapport om geen rekening te moeten houden met de recentste wetenschappelijke ontwikkelingen… 

Het bedrijf plant echter dat de bouw, werking, uitfasering en ontmanteling van de nieuwe centrales nog een hele poos zullen doorgaan in de 22° eeuw. Gezien de huidige instabiliteit van de ijskappen is dit een hoogst riskante onderneming in dit gevoelige kustgebied, terwijl de nucleaire sector proactief op zekerheid zou moeten spelen, en op lange termijn denken. De gronden waarop men de reactoren wil bouwen zijn trouwens vrij instabiel en de geplande funderingswerken ongezien. Dit betekent ook dat onvoorziene omstandigheden zich kunnen voordoen. En hoe stabiel en solvabel zal de Franse staat zijn tussen nu en pakweg 2120?

Kerncentrales in solden?

De eerste EPR II-reactor in het verst gevorderde stadium van commerciële productie is die in het Normandische Flamanville. Die kostte meer dan 19 miljard €: het zesvoud van bij aanvang gebudgetteerd. Nu beweert EDF dat zij in Gravelingen een duo EPR II’s  kan bouwen voor ongeveer 16 miljard €, voorzieningen voor ontmanteling en afvalbeheer inbegrepen. Het bedrijf zou geleerd hebben uit de problemen in Flamanville, en hoopt dat het bouwen van een koppel identieke kernreactoren tot kostenvermindering zal leiden.

De EPR-realiteit leert ons echter het tegendeel. In het Finse Olkiluoto werd de eerste EPR gebouwd, de voorganger van de EPR II. De uiteindelijke kostprijs bedroeg rond de 11 miljard euro, bijna vier keer zo duur als begroot. Het ging ook om een enkele EPR. Volgens het narratief van EDF moesten de twee volgende EPR’s als duo in Europa dan goedkoper worden. Maar niets is minder waar. Het “EPR - duo” in aanbouw in Hinkley Point in het V.K. werd in 2007 aangekondigd om in werking te treden in 2017. Ondertussen werd deze datum voorlopig opgeschoven naar 2031 en met een geschatte kostprijs die ondertussen verdubbeld is tot ongeveer 46 miljard €… Dat betekent dat elke reactor van Hinkley Point meer dan het dubbele zal kosten vergeleken met Olkiluoto, in plaats van goedkoper te worden. 

Het lijkt er op dat EDF steeds opnieuw probeert om met een onrealistische “solden”-prijs (hoewel die op zich ook al kan tellen) overheden en vooral het publiek wereldwijd te misleiden, om zo veel te dure projecten toch verkocht te kunnen krijgen. 

Toen in 2022 een groot deel van de Franse kerncentrales in panne lagen, kwam het bedrijf in financiële moeilijkheden. Het werd gered door de Franse overheid dat de aandelen overkocht die de staat nog niet in handen had. Het lijkt er op dat het overheidsbedrijf de hoop koestert om het vele geld dat ze hier in pompten alsnog terug te verdienen met de bouw van, wat zij dromen, een serie zogenaamd “goedkopere” en “meer efficiënte” moderne centrales. Ook het loslaten van de Duitse veiligheidsnormen, om alleen nog de Franse over te houden, kan een verlaging van de kostprijs meebrengen. Of dit ook de veiligheid ten goede komt is maar de vraag. Bovendien zijn er veel te weinig provisies voorzien voor ontmanteling en afval voor de geplande twee reactoren in Grevelingen.

Frankrijk en Europa nog energie-afhankelijker van het buitenland 

In haar “informatiebrochure” beweert EDF dat nieuwe kerncentrales de energieautonomie van Frankrijk helpen garanderen. Maar het uranium dat in Europa gebruikt wordt om de kerncentrale van brandstof te voorzien, komt bijna uitsluitend van buiten Europa. In de eerste plaats uit Kazachstan – maar even goed uit Rusland dat er veel van verwerkt en exporteert. Ook Australië, Canada, Niger,… produceren uranium. In dat laatste land heeft (of had) Frankrijk een stevige poot in huis, met uraniummijnen die onder haar beheer vallen. Maar Niger wil een onafhankelijke koers varen, en heeft alvast de Franse militairen het land uitgezet. Eén van de belangrijkste Franse uraniumleveranciers wordt naar de toekomst hoogst onzeker…

Heel anders is het gesteld met hernieuwbare energie. Wind, zon, duurzame biomassa, getijden- en golfenergie, stuwmeren, geothermische energie… zijn allemaal energiebronnen die echt de onafhankelijkheid van een land kunnen garanderen. “Energiesoevereiniteit” propageren omdat kerncentrales in eigen land staan, is pure nonsens. Het is even onwaar als de bewering dat ons land energieonafhankelijk zou zijn met fossiele olie of gas, omdat olie- en gasgestookte centrales in België staan…

Kernmacht Frankrijk: schoolvoorbeeld van de Siamese tweeling kernenergie-kernwapens

Het is geen toeval dat kernenergie vooral door kernmachten hard gepromoot wordt. De innige band tussen civiel en militair gebruik stond en staat nog steeds aan de wieg van de ontwikkeling van kernenergie. Tot de jaren vijftig moesten opkomende kernmachten speciale plutoniumfabrieken bouwen om aan het nodige materiaal te geraken voor hun atoombommen. Niet zonder gevaar, zoals het grote nucleaire ongeval in het Verenigd Koninkrijk in Windscale bewees. Later was het eenvoudiger om het plutonium als “hoofd- of bijproduct” te kweken in civiele kerncentrales onder het mom van “vreedzame toepassing van kernsplijting”. Verbruikte brandstofstaven vertrokken uit kerncentrales naar een opwerkingsfabriek, waar het militaire plutonium eruit gehaald werd.

Na een periode van nucleaire ontwapening, vooral als gevolg van een zeer breed gedragen vredesbeweging, zitten we nu terug in een gevaarlijke periode: kernmachten willen hun kernwapenarsenaal niet alleen moderniseren (wat ook tijdens de periode van ontwapening gebeurde), maar ook uitbreiden. Zo wil Frankrijk enkele van haar kerncentrales gebruiken om tritium te maken, een onmisbaar bestanddeel van kernwapens. De kerncentrale van Civaux zou daarvoor in aanmerking komen. Eerder zwaaide Macron al lof toe aan de werknemers van Creusot, een belangrijke speler in zowel de civiele als de militaire nucleaire sector. Hij verklaarde daar dat er “geen kernenergie zonder kernwapens, en geen kernwapens zonder kernenergie” bestaat. 

De nauwe verwevenheid tussen beide sectoren vormt een enorme bedreiging voor wereldwijde proliferatie van kernwapens. Dat is in de eerste plaats het geval voor de nucleaire grootmachten.  De agressieve first-use strategie van de huidige NAVO-kernmachten stimuleert vele andere landen om ook kernwapens te willen of uit te breiden. Hoe meer kernenergie wereldwijd gebruikt wordt, hoe groter de kans dat het aantal kernwapens bij bestaande kernmachten en het aantal landen met kernwapens zullen toenemen.

Nóg meer mijnbouwafval

Kernenergie is een erg vervuilende energiebron. En dat nog het meest aan het begin van haar keten, de mijnbouw. Frankrijk heeft een slechte reputatie als het over uraniummijnbouw gaat. In Arlit in Niger, een uraniummijn van het toenmalige Franse overheidsbedrijf Areva, wordt niet nauw gekeken naar mens en milieu. Uraniumstof komt massaal vrij, met veel gezondheidsproblemen voor de lokale bevolking. En uraniummijnbouw gaat gepaard met enorme afvalbergen die steeds groter worden doordat het benodigde Uranium 235 een steeds kleinere fractie vormt binnen het ruwe uraniumerts in de mijnen (rond of minder dan 1%). Nog twee grote kernreactoren er bij gaan die gigantische berg afvalerts alleen maar doen groeien.

Eerst kernafval produceren, later pas nadenken over een oplossing en er geen vinden.

Ook op het eind van de nucleaire cyclus ontstaat kernafval. De meest gevaarlijke fractie hiervan moet 240.000 jaren veilig en geïsoleerd opgeborgen worden. Dit is een dure en gevaarlijke erfenis, waar minstens tienduizend volgende generaties mee opgescheept zullen zitten. Op dit moment bouwt alleen Finland een reusachtig ondergronds doolhof met tien kilometer tunnels, op meer dan 400 m diepte. Daar zou al het Fins hoogradioactief afval in opgeborgen moeten worden. Frankrijk heeft nog geen oplossing, maar wil in het Franse Bure een reusachtige nucleaire vuilnisbelt bouwen. 

Een dergelijke manier van werken staat haaks op het hedendaagse circulaire denken met positieve kringlopen. Nucleair afval wordt immers ook gebruikt om met verarmd uranium 238 oorlogsmunitie te maken. Dat is een voorbeeld van een negatieve, want erg ziekmakende en dodelijke kringloop. Het Golf- en Balkansyndroom zijn een gevolg van het uiterst fijne uraniumstof dat ontstaat bij gebruik van deze munitie. Daardoor worden burgers en militairen het slachtoffer van nucleaire besmetting. Uraniumstof veroorzaakt kankers, ja zelfs misvormde of doodgeboren baby’s bij ouders die eraan blootgesteld werden.

Nucleaire (on)veiligheid

EDF beweerde op de (des)informatieavond dat de EPR II aan de hoogste veiligheidseisen voldoet. En dat bij een ongeval de problemen “binnenskamers”, binnen het reactorgebouw gehouden kunnen worden. Dat beweerden alle reactorontwerpers voor hen ook al. Zowel bij de Russische BRMK-reactor in Tsjernobyl als de Amerikaanse BWR-reactor in Fukushima was een ontploffing of doorbraak van het reactorvat “onmogelijk”… tot beide ongevallen gebeurden. 

Zelfs wanneer de EPR II bijkomende veiligheidsvoorzieningen hebben, vergeleken met de vorige concepten, ontstaan er nieuwe veiligheidsissues. Zo kende de EPR in het Chinese Tashuan tot dan toe ongekende problemen: brandstofstaven raakten beschadigd door de grote stroming of stuwing in de kernreactor. Deze stuwing is veel groter dan in andere reactoren, juist omdat het een grote reactor van meer dan 1600 MW betreft. En de Franse EPR II in Flamanville kende in 2024 tussen mei en augustus 8 incidenten van niveau INES 1. Verschillende ervan betroffen het primaire circuit of de noodgeneratoren – allemaal essentiële installaties die de veiligheid moeten garanderen.

Kerncentrales: een hypergevaarlijk militair of terreurdoel

Maar er is meer. In de huidige wereldcontext is elke kerncentrale een potentieel doelwit voor militaire of goed uitgekiende terroristische aanvallen. Geen enkele kerncentrale, ook de EPR II niet, is bestand tegen de modernste beton- en pantserdoorborende zware munitie en raketten. Hierdoor kunnen kerncentrales bij een aanval met deze conventionele wapens toch een open-reactorongeval meemaken. Een vijand hoeft geen atoombom te gooien om hele gebieden onbewoonbaar te maken: de nucleaire inhoud van een kerncentrale is vergelijkbaar met de fall-out van zware atoombommen. Dat is des te meer het geval naarmate een nucleaire site een grotere capaciteit heeft. En straks valt Gravelines (samen met Penly en Bugey) met hun geplande EPR II de weinig benijdenswaardige eer toe hierin het voortouw te nemen… 

Sabotage en aanslagen

De onbeantwoorde vragen over veiligheid zijn talrijk: wat bij een sabotageactie van binnen het bedrijf, zoals in Doel 4 gebeurde? Wat bij een terroristische aanslag op een kernreactor of op een van de Seveso-bedrijven in de buurt? Kan zo’n aanslag de streek onleefbaar maken en de kerncentrale in moeilijkheden brengen? Welk deel van het (veiligheids-)personeel werd ziek in de COVID-pandemie en welke consequenties had dit voor de veiligheid? Ook een bescheiden incident in Gravelines kan de toeristische aantrekkelijkheid van streken als de Westhoek kelderen en de streek als geheel minder aantrekkelijk maken om te wonen. In deze optiek is het onbegrijpelijk dat de overheid nog steeds geen gratis bedeling deed van jodium-tabletten naar de brede bevolking en de scholen uit die streek.

Kernenergie remt klimaatbeleid af

Niet alleen bedreigt de klimaatopwarming en haar gevolgen de site van Gravelingen en andere aan zee gelegen kerncentrales. Kernenergie zelf staat kostenefficiënt, snel en veilig klimaatbeleid in de weg. Andere hernieuwbare energiebronnen, kunnen veel vroeger, goedkoper en veiliger tot stand komen dan dure, trage en gevaarlijke kernenergie. 

Nieuwe kerncentrales komen veel te laat om snel broeikasgassen te vermijden en te verminderen 

Wereldwijd tonen de ervaringen met EDF en andere spelers dat kernenergie gewoon veel te laat komt om een snel klimaatbeleid mogelijk te maken. De VN-Secretaris-Generaal, Antonio Guterres, zei dat het een kwestie van sociale rechtvaardigheid is dat ontwikkelde landen rond 2040 klimaatneutraal moeten zijn. Als we naar het tijdschema van EDF kijken voor haar EPR II in Grevelingen, voorziet ze dat deze operationeel zullen zijn in 2038 of 2039. De ervaringen met veel langere realisatietermijnen van Olkiluoto, Flamanville en Hinkley Point C, nopen tot gegronde bezorgdheid dat de uiteindelijke datum wellicht nog veel verder in de toekomst zal liggen. Bij de bouw van de meeste reactoren duiken telkens weer velerlei problemen op, wat voor enorme vertragingen zorgt waardoor de opleveringstermijn makkelijk kan verdubbelen. Bij de EPR II reactor van Flamanville is dat zelfs 3,4 keer zo lang dan aanvankelijk gepland! En in heel die periode is er niet één gram CO2-uitstoot vermeden.

Als het zelfde bedrag dat nu voorzien wordt voor de bouw van kerncentrales, geïnvesteerd wordt in een goede mix aan hernieuwbare bronnen, dan kunnen die én veel vroeger én grotere hoeveelheden broeikasgassen vermijden. Sommigen ervan, zoals circulair bio-methaan, kunnen zelfs broeikasgassen terug uit de lucht halen en vastleggen (iets wat kernenergie niet kan). Deze alternatieve optie ligt dus veel meer in lijn met de bezorgdheden van de IPCC-rapporteurs en van de auteurs van het ICCI-rapport van glaciologen.   .

En hiermee stopt het nog niet. De dure kerncentrales zijn log en technisch ontworpen om constant op basislast te produceren. Normaal doen ze dat ook, als ze niet in panne vallen of stil liggen voor onderhoud. Uitbaters zien niet graag dat ze op andere momenten afgeschakeld worden omdat dan het verdienmodel in het gedrang komt. Soms worden hierdoor windmolenparken en zonneparken stilgelegd op momenten met een te hoog nucleair stroomaanbod. Kerncentrales vormen dus geen goede aanvulling op het gigantische potentieel aan goed voorspelbare zonne- en windenergie dat zich aan het ontwikkelen is. Om het onderbroken karakter van zon en wind op te vangen wordt hier beter gekozen voor vraagsturing, opslag en meer interconnectie op Europese schaal, alsook voor circulaire bio-methaan installaties.

Zon en wind, goedkoop en gezwind… waarom dan dure, trage, gevaarlijke kernenergie?
Kernenergie is duur, traag en gevaarlijk. Het is dus onverantwoord asociaal voor de consument, werknemers van kerncentrales, en de streekbewoners. Maar ook voor toekomstige generaties, die hierover geen enkele inspraak hebben maar er wel generaties lang de gevolgen van gaan dragen in mogelijk onzekere tijden. Bovendien, wie kan met zekerheid zeggen dat Frankrijk, België en Europa in de komende 100 jaar politiek stabiel blijven en in geen enkel militair conflict betrokken zullen geraken?

Het voorziene nucleaire budget kan veel en veel beter besteed worden: een versnelde uitbouw van energiebesparing en hernieuwbare energie, opslag, interconnectie, vraagsturing. Maar ook: duurzaam en betaalbaar openbaar vervoer, financiële steun en derde betalersregelingen voor miljoenen arbeiders- en minder bedeelde gezinnen om bijvoorbeeld hun woning goed te isoleren, zonnepanelen en een thuisbatterij te plaatsen,… 

De mensheidsbedreigende nucleaire lobby moet streng aan banden gelegd worden

Welke belangengroepen stuwen het politieke beleid in de richting van irrationele beslissingen, vanuit sociaal, ecologisch en financieel standpunt uit bekeken? De nucleaire lobby is een veelkoppig monster. Sterk verweven met de militaire sector heeft ze niet alleen militaire maar ook sterke economische en financiële belangen te verdedigen. Blijkbaar zijn vooral hyper-liberale en (extreem-)rechtse regimes niet verlegen om elke sociale en klimaatvriendelijke staatsrol drastisch te beperken. Maar als het om kernenergie en -wapens gaat, hebben ze geen probleem om het geweer van schouder te veranderen, en de staat als melkkoe te laten dienen ten gunste van nucleaire energiereuzen en nucleaire wapenhandelaren in de dood. 

Hoog tijd dat het brede middenveld de handen in elkaar slaat en volop voor haar zaak gaat mobiliseren. Deze extreem gevaarlijke nucleaire lobby en bijhorend nucleair civiel-militair beleid moeten beide snel tot de geschiedenis verwezen worden, zodat een veel sneller, goedkoper, milieuvriendelijker en sociaal rechtvaardig beleid ongeremd uitgewerkt en gerealiseerd kan worden.

Laat je stem horen!

In (West-)Vlaanderen wordt door de lokale besturen relatief weinig ruchtbaarheid gegeven aan het sluipende besluitvormingsproces van de twee nieuwe reactoren in Gravelines. Als EDF haar zin krijgt, wonen veel West-Vlamingen straks gevaarlijk dichtbij de allergrootste nucleaire site ter wereld. Wie bezwaar heeft, kan dit hier nog tot 17 januari e.k. uiten op de website van de Commission Nationale du Débat Public.

Bijdrage van 11 maartbeweging
Bronnen:
https://www.debatpublic.fr/sites/default/files/2024-08/EPR2-GRAVELINES-SYNTHESE-NL.pdf
https://cdn.greenpeace.fr/site/uploads/2024/10/RAPPORT-La-centrale-nucleaire-de-Gravelines-un-chateau-de-sable-en-bord-de-mer-Greenpeace-2024.pdf
https://iccinet.org/statecryo23/, en https://docs.google.com/document/d/1b4jtafM77nZWyZdosuB2K2ndH-IkjJf5jaIzkvTjK8Y/edit?tab=t.0, p. 13
https://www.sortirdunucleaire.org/EPR-de-Flamanville-le-fiasco-industriel
https://www.sortirdunucleaire.org/Liste-des-incidents-et-accidents-repertories-sur
https://wisenederland.nl/artikel/de-financiering-van-kerncentrales/?mc_cid=0ffb517a0a&mc_eid=3b7433c78a
https://wisenederland.nl/wp-content/uploads/2024/10/Financing-of-new-nuclear-Governments-paying-the-price-Profundo.pdf, o.a. p. 2
https://www.elysee.fr/front/pdf/elysee-module-16825-fr.pdf, p. 4
https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_SPM.pdf, p. 13