Energie: méér dan een BTW-verlaging.

Climaxi steunt de eis tot verlaging van de BTW op energie van 21 naar 6 %. De argumenten zijn gekend: de BTW legt arm en rijk hetzelfde percentage op en is dus sowieso een onrechtvaardige ‘vlaktaks’. Energie is een basisbehoefte en geen luxeproduct: daar rekent men 6% voor. Daarmee is de kous evenwel niet af: wie verder denkt ziet een verouderde prijsstructuur en een extreem vrije-markt mechanisme dat totaal niet bijdraagt aan gelijk welke poging om de klimaatveranderingen in te perken. Climaxi verzet zich tegen de grootschalige verarming die zich onder de ogen en met medeweten van onze beleidsverantwoordelijken afspeelt.

Energie is simpelweg tot nu toe een brutaal vrije markt product, niet meer of niet minder. Er wordt aangekocht en gespeculeerd op energiebeurzen volgens het principe: hoe meer je koopt hoe goedkoper de rekening. Via een tabel op de website van VREG kan je spelen met deze tarieven en zelf aan het rekenen gaan. Bij een woning die tot 600 Kwh per jaar verbruikt betaal je 0,37 € per kWh, verbruik je 3500 kWh per jaar dan kost je dat 0,27 € per kWh. De zuinige verbruiker met wat klimaatinzicht wordt dus gestraft in plaats van gestimuleerd. Ondernemingen die nog meer verbruiken (tot 29.000 kWh per jaar) betaalden de laatste jaren tussen de 0,20 en 0,23 euro

De chaos in de structuur is groot en draagt historische compromissen mee. De prijs verschilt bijvoorbeeld naargelang de intercommunale in jouw regio. Dat heeft o.m. te maken met de kosten van groene stroomcertificaten, hoeveelheid zonnepanelen die gelegd zijn. Denk daarbij niet aan je buurman, maar aan grote industriëlen als Fernand Huts die miljoenen verdienden omdat subsidiëring van groene energie nooit geplafonneerd werd.

Energiekost.

De energieprijs bestaat uit energiekost (de echte kostprijs op de beurs), distributiekosten (voor intercommunales en gemeenten), heffingen (bijvoorbeeld in het energiefonds dat de kosten voor duurzame energie moet subsidiëren) en BTW. De btw-belasting is dus goed voor ruim een zesde van een elektriciteitsfactuur en stijgt mechanisch mee met de oplopende stroomprijzen op de internationale markten. Bij een btw-tarief van 6 procent in plaats van 21 procent, zou een rekening van 1.000 euro krimpen tot 876 euro, of een daling met 124 euro.

De energieproducenten maken ondertussen woekerwinsten. De studiedienst van de PVDA rekende eens uit dat Engie-Electrabel 2,6 miljard extra winst boekt door de hoge energieprijzen. Ook andere bronnen komen tot dezelfde conclusie en dit geldt niet alleen voor Engie, maar voor ongeveer alle stroomproducenten. Ook de over-subsidiëring van windmolenparken zorgt ervoor dat deze initiatiefnemers (en dat zijn dikwijls dezelfde) gouden zakendoen. Zij slaan een dubbelslag: land en zee worden geprivatiseerd en men maakt er dankzij subsidie superwinsten mee. De Standaard schrijft op 19/01: “Het oudste windmolenpark, C-Power, bijvoorbeeld, kon volgens de auteurs Luc Pauwels en Wim Van den Eynde in het boek De keizer van Oostende rekenen op 2,2 miljard subsidies gespreid over twintig jaar, terwijl de kostprijs van het park 1,3 miljard bedroeg. Toen werd nog uitgegaan van 1 miljard inkomsten uit stroom. “ Bij de productie van kernenergie ligt de winst nog hoger, gezien de kosten van de installaties in de eerste twintig jaar van hun bestaan terugbetaald werden door de gebruikers.

Dagprijs.

Daarbij bepaalt de duurste dagprijs ook nog eens de koers. Die dagprijs is op zich de prijs voor een restje: de grote jongens kopen vandaag elektriciteit voor het eerste kwartaal van volgend jaar. Energie wordt verkocht op een soort van veiling. Daar bieden de drie groten (Luminus, Engie, Total) en wat kleintjes energie aan die de behoefte van die dag moet dekken. Wie het laatste gat opvult bepaalt de prijs van de dag. Een eigenaardig systeem: stel nu dat de duurste bakker de prijs van het brood bepaalt in een dorp?

Problemen.

Duizenden gezinnen komen dezer dagen in de problemen en zien hun voorschotten verdubbelen of meer: van 150 € per kwartaal naar 300-400 per kwartaal is echt geen uitzondering. Met voorstellen als het uitdelen van eenmalige cheques van een paar honderd € komen we er niet.

Climaxi staat daarom achter het idee om het BTW-tarief definitief naar 6% te brengen, maar vindt dat onvoldoende. Het gaat niet op dat de gemeenschap de kosten betaalt terwijl de producenten met superwinsten gaan lopen. De winst van de kernenergieproducenten wordt al een beetje afgeroomd. In de periode 2012-2014 liep de nucleaire taks jaarlijks op tot ruim een half miljard euro. Sinds 2015 becijferen de Belgische energieregulator Creg en de Federale Overheidsdienst Energie hoe groot de overwinsten zijn voor de jongste vier nucleaire centrales (Doel 3 en 4, en Tihange 2 en 3) en leggen ze een minimumbedrag vast. In de periode 2016 tot 2019 ging het om 150 miljoen euro, een peulschil in vergelijking met de superwinsten. In de praktijk lagen de bedragen iets hoger omdat de wet ook rekening houdt met de jaarlijkse evolutie van de elektriciteitsprijs. Voor wind en zonne-energie gaat het over een teveel aan subsidies in plaats van over woekerwinsten.

Die excessen zijn er omdat de energiesector op zich volledig geliberaliseerd is. Die liberalisering kwam er om monopolies te breken en was een bijzonder goed idee. Alleen moeit de overheid zich zeer weinig met de energiesector, met als gevolg: chaos, sociale ellende en verspilling. Volgens energieminister Tinne Van der Straeten heeft de vorige regering er zelfs voor gezorgd dat de afspraken met de nucleaire sector rond de extra-heffing op de woekerwinsten nog zeer moeilijk kan gewijzigd worden en een verhoging van die rente bij gevolg een moeilijke operatie wordt. Moeilijk gaat ook, is een mooi gezegde.

Alternatieven.

Climaxi denkt dat de BTW-eis best aangevuld wordt met andere maatregelen. GROEN zegt dat een verlaging van de BTW op energie een uitstel van de indexering van de lonen zou kunnen betekenen. Stijgende prijzen geven normaal in dit land stijgende lonen via het mechanisme van de index. Op zich is dat een logisch sociaal systeem waar niet veel op aan te merken valt. Wie weinig verdient kan zijn loon evenwel ook niet veel zien stijgen en door de voortdurend afgevlakte indexen werd er door de jaren heen meer en meer uit de index gegooid, zodat de koppeling van de lonen aan de levensduurte enigszins relatief wordt. Gepensioneerd Elia-vakbondsvertegenwoordiger Guido Kuyl: “Wat betreft de btw-verlaging ben ik zelf maar matig enthousiast omdat dit een invloed heeft op de loonindexering die erg discriminerend is tov de vervangingsinkomens en lagere lonen. Als de huidige prijsstijgingen een indexering van 2% veroorzaken op de lonen en vervangingsinkomens dan heeft dat voor de betere middenklasse en de hoogste inkomens een meer dan compenserende impact. Als alleenstaande met vervangingsinkomen of gepensioneerde kom je amper aan een jaarlijkse compensatie komt van 250 €, veel minder dan de prijsstijging. Ik zou dus durven pleiten voor een getrapte automatische indexering die wel verhoogd kan worden voor de laagste inkomens en afgetopt voor hogere.”

Daarom sluit Climaxi zich ook aan bij de eisen van Test-Aankoop, Saamo (ex-Samenlevingsopbouw) en Netwerk Tegen Armoede voor het behoud en de verbreding van het Sociaal Tarief. Dat werd door Corona verbreed naar alle groepen van mensen met een verhoogde tegemoetkoming (inkomens tot ongeveer 1500 € bruto per maand). Deze organisaties vragen om deze maatregelen te verlengen. Climaxi vraagt ook een uitbreiding ervan: wie 2000 € bruto verdient per maand heeft het ook moeilijk om aan de stijgende woonkosten (huur + energie) te voldoen. We vinden ook dat dit tarief losgekoppeld moet worden van de KwH-prijs. Ook het Sociaal Tarief wordt nu duurder. Vlaanderen en België laten letterlijk hun bevolking in de kou staan. Tegelijkertijd wringt het dat overheid en NGO’ s werk maken van energiebesparingsprogramma’s bij de armsten en tegelijkertijd de structurele problemen ongemoeid laten. De huizen verkeren op vlak van isolatie in Vlaanderen in een belabberde toestand. Die moet je oplossen door een massaal isolatieprogramma te starten, niet door een aantal sociaal-voelende groepen wat spleten te laten opvullen. Dat minister Diependaele (huisvesting) recent in de pers liet weten dat hij het geld voor sociale woningbouw niet op krijgt is ook in dit kader gewoon wraak roepend. Wat er in dit land moet gebeuren is een fundamenteel lagere en stabiele energieprijs op poten zetten en alle spelers daartoe laten bijdragen op een gereguleerde markt. Binnen deze markt moet meer ruimte gemaakt worden voor coöperaties die al dan niet samen met de lokale overheid hun inwoners goedkoper energie kunnen verschaffen.

Politiek spel.

Tegelijkertijd merken we dat ook in dit dossier de aandacht afgeleid wordt naar andere thema’s. Heel wat partijen doen hun best om zich op dit dossier naast de kwestie te profileren door het verspreiden van halve waarheden. Zo zijn een aantal politici en het Nucleair Forum er als de kippen bij om kernenergie ook hier als wondermiddel naar voor te schuiven. Onafgezien de gezondheidsrisico’s vergeet men daarbij dat het om de duurste energie ooit gaat en dat er potentieel te over is om het te redden zonder kernenergie. Energiespecialist Dirk Knapen: “De zonnekaart van VEKA/Energiesparen geeft, voor Vlaanderen alleen, een nog onbenut zonnepotentieel op bestaande geschikte daken van 50 gW goed voor een jaarproductie 50 TWh (onze kerncentrales produceren in totaal jaarlijks ongeveer 40 TWh, daarbij lozen ze 100 TWh warmte op het milieu). Natuurlijk produceert de zon 's nachts geen stroom en in de winter veel minder dan in de zomer, maar batterijen in elektrische voertuigen (gemiddeld verbruik 10 kWh/dag, doorgaans minstens 50 kWh batterij, goed voor 5 dagen pendelen dus, levert bij 6 miljoen voertuigen elke dag 60 GWh aan batterijcapaciteit op) en warmtebuffers in onze gebouwen, in bodem-energie-opslagvelden of in grote buffertanks of -basins, kunnen tijdelijk overtollige zonne- (en wind-)stroom zowel op korte termijn, dagen of weken, als over de seizoenen heen opslagen.”

N-VA minister Zuhal Demir maakt op Radio 1 van de situatie gebruik om haar afkeer tegen een klimaatpolitiek nog eens in de etalage te zetten (https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/01/17/zuhal-demir-energie): “Het speelt zich af op het Europese niveau met de doelbewuste politiek rond CO2 (...) Men rekent daar kosten door, omdat men denkt dat mensen dan gaan voor andere vormen van energie. Maar de portefeuille kan de snelheid waarmee men dit doet niet volgen. Ik ben voor een "green deal", maar het mag geen "green steal" worden." Een handige zet om de producenten en de neoliberale visie van de partij in te dekken, die gelukkig door de realiteit achterhaald wordt. Tijdens een debat in het Europees Parlement liet Kadri Simson, Eurocommissaris voor energie, weten dat “Het duidelijk moet gemaakt worden dat de huidige prijsstijgingen weinig te maken hebben met het EU-klimaatbeleid, maar dat het veel te maken heeft met Europa’s afhankelijkheid van geïmporteerde fossiele brandstoffen.” Ook het hoofd van het Internationaal Energie Agentschap zit het anders: “Rusland zou de gasleveringen aan het Europese continent met minstens een derde kunnen verhogen ten opzichte van het huidige niveau, zegt IEA-directeur Fatih Birol. Maar het land houdt de verkoop ondanks de hoge prijzen beperkt.  "Er zijn sterke aanwijzingen dat het gastekort in Europa komt door het gedrag van Rusland", aldus Birol. "Het tekort is de schuld van Gazprom."

Ook daar gaat dan weer een belletje rinkelen: Moeten we elke prijzensprong van fossiele brandstoffen compenseren door er nog meer uit de grond te halen? Neen, denkt Climaxi: we moeten plaats maken voor groene waterstof op industrieel vlak én regionale coöperatieve en individuele spelers die de productieprijzen kunnen beïnvloeden.

Filip De Bodt

Met dank aan Dirk Knapen, Guido Kuyl, Katrin Van den Troost en Aviel Verbruggen

Climaxi komt op voor:

• - 6% BTW op elektriciteit.
• - Lokale verankering van de productie.
• - Afromen van de winsten en subsidies voor producenten.
• - Behoud en verdieping van de sociale tarieven.
• - Verhoging van de minimumlonen (14 € per uur) afschaffen van het loonplafond.
• - Prijsvormingen die de kleine verbruikers bevoordelen.