Eandis moet van het volk zijn, niet van de burger...

Van het volk of van de burger, is dat niet ver hetzelfde? Nee, de terminologie doet er toe. Het volk, dat zijn jij en ik, [i]honderdduizenden tot miljoenen belanghebbenden. De “burger” dat is de gebruikelijke term die onze regeringspartijen graag in de mond nemen. Daarmee bedoelen zij hem die voldoende rijk is om op de beurs te speculeren..

 
Een “openbare dienst” is niet hetzelfde als een “openbaar bedrijf”…

CVBA[ii] Eandis, staat voor het distributienetwerk van elektriciteit en gas in 229 gemeenten in het Noorden van België. Tezamen een goede 80% van het hele distributienetwerk. Infrax groepeert de overblijvende 20%. Eandis, dat is ook de uitvoerende koepel voor de zeven al langer bestaande intercommunales voor distributie naar de bevolking. Die intercommunales zijn historisch gegroeid uit gemeentelijke initiatieven of uit coöperatieven om elektriciteit en gas naar de gebruikers te brengen.
Die distributie is van in het begin opgevat als een openbare dienstverlening. En niet zomaar als een bedrijf op de markt, of het nu privaat initiatief is of het  nu “openbaar” is, wat wil zeggen opgezet door de overheid. Een openbare dienst verleent diensten aan de aangeslotenen, naar best vermogen en legt verantwoording af aan de aangeslotenen. Een bedrijf verkoopt aan de klanten en legt verantwoording af aan de eigenaars of aandeelhouders, niet aan de klanten.

Om dat afleggen van verantwoording gaat het dus. Aan wie en hoe… 

Sinds de jaren ‘90 van vorige eeuw maken we een globaliserings- en liberaliseringsgolf mee, die alle bestaande openbare dienstverlening wil openbreken en omvormen tot bedrijven volgens de winstlogica. Zie maar naar het teloor gaan van het ASLK en het gemeentekrediet en hun opgaan in Fortis en Belfius. Op sluipende wijze wordt rijkdom van de gemeenschap geroofd en omgezet in privaat eigendom. Dat is wat nu ook dreigt te gebeuren met Eandis.
 
Het strategisch belang van de distributiebedrijven voor de toekomst Op www.eandis.be  stelt de distributiedienst zichzelf voor:
Eandis biedt netwerkoplossingen voor elektriciteit, aardgas, warmte en openbare verlichting. Het bedrijf heeft ook een belangrijke maatschappelijke rol in de realisatie van de klimaatdoelstellingen, de bestrijding van energiearmoede en het onafhankelijk beheer van energiedata. Eandis is actief in 229 steden en gemeenten in Vlaanderen en telt ongeveer 4 000 medewerkers.
 
Eandis heeft gelijk om de bestrijding van energiearmoede aan te halen als haar sociaal oogmerk. Licht en warmte, drijfkracht voor huishoudelijke apparatuur, mogelijkheid tot koken en eten bewaren… Allemaal nodig voor ons dagelijks leven in deze maatschappij. Om redenen van gemak maar ook om klimaatredenen worden steeds meer praktische toepassingen geëlektrificeerd. Stel je eens voor, wat zou gebeuren als dat allemaal zou
wegvallen? Heel het dagelijks leven draait dan in de soep. Reden te meer om die diensten openbaar te houden, in handen van de samenleving en niet als een melkkoe voor speculanten. Reden te meer om te eisen dat de dienst verantwoorde prijzen hanteert, die voor iedereen betaalbaar zijn.
Eandis heeft volop gelijk om ook de klimaatdoelstellingen aan te halen als haar opdracht. Steeds meer mensen en coöperatieven installeren zonnepanelen. Die kleinere installaties worden aangesloten op het distributienet. Ook kleinere windmolens worden aangesloten op het distributienet. Dat betekent dat het elektriciteitsnet aangepast moet worden om in verschillende richtingen de stroom te vervoeren en dat er meer veiligheden moeten komen zodat de spanning niet te hoog oploopt. Het gaat om grote investeringen. Om te zorgen dat er steeds een evenwicht is tussen gebruik en productie van stroom, zullen er ook wettelijke beperkingen moeten gesloopt worden. Vandaag de dag verbiedt de Vlaamse regering dat jij zonne-elektriciteit die je zelf niet nodig hebt doorgeeft aan je buren. Omdat je zo de markt bederft voor de private leveranciers van stroom. Met een sterkere  democratische participatie en meer verantwoording van de dienst aan de bevolking kan dat verbod doorbroken worden.

Eandis heeft gelijk van de drie energiedragers, elektriciteit, aardgas en warmte tezamen te noemen. Inderdaad blijft de distributie van die drie best in één en dezelfde handen. Naar het voorbeeld van Denemarken kan je daardoor veel gemakkelijker de onregelmatigheden bufferen. Enerzijds  de onregelmatigheden door vraag en aanbod. Anderzijds de onregelmatigheden van meer of minder productie uit hernieuwbare energie uit wind en zon. Bufferen doe je onder ander met warmte. Die kan je maken zowel met aardgas als met elektriciteit. Warm water van 80 à 90°C is heel gemakkelijk op te slaan voor later gebruik. Hetzij in warmwaterketels, hetzij in de warmtenetten die Eandis en Infrax willen uitbouwen in de toekomst[iii]. Is er een tekort aan elektrische stroom, dan kunnen kleinere warmtekrachtkoppeling-installaties bijspringen. Zij produceren tegelijk elektrische stroom en heet water aan een veel hoger rendement. Is er een overvloed aan elektrische stroom uit zon of wind dan hoeft die niet meer verspild te worden zoals nu gebeurt, maar kan die gratis energie benut om via elektrische boilers heet water te maken. Hoe dan ook is de vraag naar kilowattuur voor warmte gemakkelijk vier keer groter dan de vraag naar kilowattuur voor elektriciteit.

Eandis heeft gelijk om het onafhankelijk beheer van cijfers over energiegebruik aan te halen. Die hebben we nodig om een democratisch debat te voeren waar er bespaard kan worden op verbruik of hoe we de zaken anders kunnen organiseren om de druk op de ecosystemen te verlichten.
 
Het grote geldtekort van Eandis… We zeiden het al: Eandis is een samenwerkingsverband van 7 intercommunales die zelf 229 gemeenten groeperen. Infrax is het samenwerkingsverband van andere intercommunales voor distributie. Waaruit ontstond dat onderscheid met Eandis? Infrax verzamelde de “zuivere” intercommunales, die enkel gemeenten groepeerden. Eandis  verzamelde de “gemengde” intercommunales, waar de elektriciteitsproducent Electrabel ook mee aan tafel zat.

In het jaar 2003[iv] werd de elektriciteitsmarkt bij wet “geliberaliseerd”, het begin van de huidige miserie. Bij wet mochten producenten van elektriciteit geen deel uitmaken van het hoogspanningsnetwerk of van het distributienetwerk naar de woningen. Electrabel moest dus uit Eandis. De overgangsperiode liep tot tegen 2018. In 2014 lenen de intercommunales geld op de bank en kopen Electrabel vervroegd uit voor een bedrag van circa 1 miljard euro. Dat slaat een gat in de eigen middelen van 21%. We kunnen ons afvragen waarom Electrabel zo duur uitgekocht moest worden? Waren hun investeringen al niet lang meer dan voldoende terugverdiend? Waren de prijzen voor elektrische stroom al die tijd niet veel te hoog omwille van de versnelde afschrijving van de kerncentrales op 20 jaar? Had de hele stroomproductie op zich ook niet een dienst moeten zijn in handen van de overheid? In elk geval streden de vakbonden daar principieel voor als sinds de jaren 1960

Op hun “roadshow” in september voor de gemeenteraadsleden en geïnteresseerden gaven de hoge heren van Eandis een omstandige uitleg dat ze door die uitbetaling hun eigen vermogen te laag was geworden ten opzichte van de leningen[vi]. Dat ze daardoor van de ratingbureaus slechte quotering kregen, waardoor ze weer hogere intresten aan de banken moesten betalen. Typisch hoe de banken zich verrijken als aasgieren op de 
dienstverlening. Gelijk hebben die hoge heren dat ze uit die situatie wilden ontsnappen. Dus schreven ze de gemeenten aan om de verloren miljoenen bij te passen. Ze hadden een dik half miljard nodig, maar kregen in twee oproepen “slechts” 90 miljoen euro binnen. Goed te begrijpen als je weet dat de hogere overheden intensief bespaard hebben op de financiering van steden en gemeenten en bovendien allerlei lasten hebben doorgeschoven naar omlaag.

Daarop besloten de hoge heren om voor 14% van het gehele Eandis kapitaal een private speler op de markt te zoeken. Ze kregen al gauw de toelating van de Vlaamse overheid. Voor 14% werd de poort opengezet naar een privatisering van een dienst die tot nu toe steeds in handen van de overheid  was geweest. Een privatisering die ingaat tegen het noodzakelijk collectief karakter van de dienst.  Een privatisering die opnieuw middelen, betaald door de bevolking, doet wegvloeien naar aandeelhouders die andere belangen hebben dan een correcte dienstverlening.
 
Het chauvinistisch misbruik van een gerechtvaardigd protest… Vanuit de coöperatieve beweging en het “Transitienetwerk Middenveld” ontstond deze zomer[vii] het idee : “Waarom zouden wij niet coöperatief in dat gat springen? Waarom zouden wij geen beroep kunnen doen op de 250 miljard euro die op de spaarboekjes in België staan? De mensen zouden wat blij zijn als ze wat meer kregen dan de 0,11% intrest nu.” Daaraan werd als argument toegevoegd: “dan houden we het geld ook in België, in de eigen gemeenschap in plaats het te laten wegvloeien naar het buitenland”.
Het lijkt redelijk, maar er zit een adder onder het gras. Wij willen een openbare dienst die verantwoording aflegt aan de gebruikers, aan nagenoeg heel de bevolking. We willen eerlijke correcte prijzen, die het mogelijk maken de dienst goed te laten functioneren, plus een kleine reserve om tegenslagen op te vangen. We willen dus geenszins dat er middelen wegvloeien ter verrijking van aandeelhouders. Of die aandeelhouders buitenlands zijn of Belgisch maakt dus niets uit. Het argument “het geld binnen de eigen gemeenschap houden” dient hier dus voor ons geïnterpreteerd te worden als binnen de collectieve gemeenschap van alle gebruikers van het distributienetwerk.

Ten onrechte werd het argument in de pers en door de Open VLD en anderen omgebogen naar “geen geld voor de Chinezen”. De hoge heren van Eandis hadden voldoende aangetoond dat het hoge bod van het Chinese bedrijf State Grid Europe Limited het meest gunstig was en dat het Chinese bedrijf ook de enige kandidaat was die technische kennis over distributie bijbracht[viii]. Waarom dan die hetze tegen de “Rode draak uit China” of het “Geel gevaar” ? Het antwoord vinden we bij de uitspraken van Minister Tommelein (Open VLD)[ix] en ex-minister Turtelboom dat zij altijd liever een beursgang voor Eandis gezien hadden. Zij spraken ook over de “burger” die graag iets van de winst van Eandis wou snoepen. Maar zij dachten niet aan de 250 miljard spaargeld van Belgische werkers, maar aan de 420 miljard van de grote vermogens, die graag op de beurs speculeren.

Het blijkt een grote ideologische aanval in regel om niet enkel 14% van Eandis aan een private speler te gunnen, maar heel Eandis op de beurs te brengen, voor honderd percent te privatiseren. Het woord burger is iets anders dan het woord bevolking.

 
Democratische participatie door de bevolking langs coöperatieven of langs de gemeenten…?

 
Het kapitaal van Eandis is nu voor 3% eigendom van financieringsinstellingen (zeg maar geld van de provincies), voor 83% van de gemeentelijke intercommunales, en dan blijft er 14% over waar nu een private partner voor gezocht wordt. Transitienetwerk Middenveld onderhandelt met Eandis om daarvoor  coöperatief geld in te brengen. Ecopower wil met haar kennis van het coöperatief gebeuren de kar trekken om geleidelijk aan die 14% op te vullen[x]. Hun argument is dat met het volgen van de specifieke coöperatieve principes ze een echte participatie van de coöperanten kunnen waarborgen en dat zij in hun rangen ook heel wat bekwame mensen naar de algemene vergadering van Eandis kunnen sturen. In de ondertoon hoor je ook een beetje wat te pas en te onpas gezegd wordt: die vertegenwoordigers van de gemeenten weten niet goed waar over ze praten. In de kranten zeiden vertegenwoordigers van Open VLD en NVA gelijkaardige zaken om de beursgang als een noodzaak te bestempelen en de gemeentelijke controle af te schaffen. Alsof die speculanten wel zouden weten hoe met kennis te praten over een distributiebedrijf?

Nee, laat het niet die kant opgaan. Wij willen een 100% participatie van de bevolking. En is de gemeente niet de overheid die het dichts bij de bevolking staat? Goed met een coöperatie kunnen we streven naar 14% democratische participatie van het geheel. En de 86% die overblijft? Daar willen we ook voor vechten om dat onder volkse controle te brengen. Jawel, dat betekent de politieke  strijd in elke gemeente opdrijven om echt de nodige informatie te delen, om echt rekening te houden met de verzuchtingen van de bevolking. Om echt elke gemeentelijke afgevaardigde op de algemene vergadering van Eandis zich te laten verantwoorden tegenover zijn eigen publiek.
 
Eandis moet van het belanghebbend volk worden, niet van de speculerende burger…
 
Wiebe Eekman,  november 2016
 
[ii] “coöperatief bedrijf met beperkte aansprakelijkheid”
[iii] Debatavond Koninklijke Vlaamse Academie Van België “warmtenetten op lage temperatuur” 29 september 2016
Paul Gistelinck, Directeur  Warmte van Eandis en Dominique Dousselaere manager Kenniscentrum gas en warmte van Infrax
[iv] Uitvoering van een Europees besluit uit 2001
[v] zie de archieven van de vakbondsafdeling Gazelco van het ABVV
[vi] De Standaard 3 oktober 2016: Eandis heeft een schuld van 5,6 miljard. Elk jaar trachten zij 1 miljard goedkoper te herfinancieren.
[vii] 29 juni werd het beginselakkoord tussen Eandis en State Grid Europe Limited getekend. Op 11 juni reeds een oproep in de vrije tribune in De Standaard “grijp de burgerenergie”…
[viii] Omstandige informatie tijdens de Road show door het Eandis bestuur
[ix] De Standaard 1 oktober 2016 interview minister Tommelein
[x] Informatie uit de reeks energiecafés georganiseerd door Ecopower in oktober