Wat met de bankenwereld na corona?

De overheid treft vandaag verschillende maatregelen om financiële zekerheid te vinden in crisistijden: geld voor hinderpremies, tijdelijke werkloosheid, compensaties… Al deze maatregelen zijn nodig maar kosten de overheid handen vol geld. Daarnaast zijn er heel wat kosten in de gezondheidszorg om ziekenhuizen om te bouwen, extra personeel in te zetten, beademhalingsmachines aan te schaffen enz…

De economische kost van de crisis is groot. De bankencrisis had in 2008 een sterke weerslag op de wereld.  We redden een aantal banken met belastingsgeld en keerden terug naar ‘business as usual’. De staat zat opgeschept met een enorme kater die we vandaag de dag nog altijd voelen omdat er sindsdien geen middellen waren om te investeren in gezondheidszorg en anderen. Nu de coronacrisis daarbij komt, wordt de put alleen maar groter. De vraag die rijst is dan ook logisch: ‘Wie gaat die put dichten?’.

Sinds de bankencrisis komen er steeds luidere stemmen die oproepen om te stoppen met investeren in fossiele brandstoffen en over te schakelen op hernieuwbare energie. Toch gebeurt dat niet altijd: het rapport van ‘Banking on Climate change, fossil fuel finance report 2020’ telt de financiering van 35 particuliere banken op in de fossiele-brandstofindustrie en vat hun leidende rol in de kredietverlening. Deze 35 banken uit Canada, China, Europa, Japan en de Verenigde Staten hebben samen 2,7 biljoen dollar in fossiele-brandstofindustrie geïnvesteerd sinds de Overeenkomst van Parijs is aangenomen (2016-2019).

FairFin maakte eind 2019 op zijn beurt een onderzoek bekend naar de kostprijs van de klimaattransitie. Ze geven daarbij aan dat we een jaarlijkse nood hebben van 13 miljard euro of 2.5% van het BBP tot 2050. Dat is veel geld maar in de jaren ’80 lag het niveau van investeringen in ons land even hoog. Daarbij komt dat de kosten van een ongecontroleerde klimaatopwarming met zich mee zal brengen veel hoger zullen liggen dan de investeringen. Niks doen kost dus meer.

Terwijl de impact van het klimaat op financiën enorm is, verandert de impact van financiën op het klimaat ook enorm. De grote toename van economische groei in de 20^e eeuw geeft veel druk op onze ecosystemen, met nadruk op het gebruik van grondstoffen en winst boven duurzaamheid. In recente decennia hebben ecologische economen de aandacht gevestigd op de ernstige risico’s als gevolg van deze economische groei op het ecosysteem. De financiële wereld kwam met nieuwe soort concepten als ‘groene obligaties’ en andere die de trend zetten richting een bestuur dat rekening houdt met milieu en sociale verantwoordelijkheden. De vraag is of dit voldoende is om het tij te keren?

Hans Stegeman van Triodos Investement Management praat over een radicaal ander systeem voor banken. “De rijken worden steeds rijker en de rest blijft achter. Bovendien vernietigt de huidige economie de aarde waar we zo afhankelijk van zijn. We halen grondstoffen uit de aarde om er spullen van te maken die we na gebruik weer weggooien.” Door de eenzijdige focus op economische groei stijgen de maatschappelijke en ecologische kosten sneller dan de economische baten. En het huidige economische systeem biedt hier geen oplossingen voor. Sterker nog, ons economische systeem is verslaafd aan die groei. “Mensen verbonden aan de financiële sector zeggen: we hebben economische groei nodig, want anders stort het systeem in. Logisch, omdat het hele financiële systeem hiervan afhankelijk is. Daarom zie ik maar één uitweg: een ander systeem creëren. We zien bijvoorbeeld steeds meer businessmodellen die niet volledig afhankelijk zijn van het gebruik van grondstoffen”, aldus Hans.

Volgens Hans is er een belangrijke rol voor de overheid weggelegd in deze nieuwe economie. “We hebben overheden nodig die niet bang zijn om dingen te veranderen en die hun inwoners begeleiden naar een duurzame levensstijl. In Nieuw-Zeeland, Schotland en IJsland zijn ze bezig met het ontwikkelen van een economisch model waarbij welzijn centraal staat, in plaats van productie en consumptie. Hopelijk inspireert dit andere overheden om ook stappen te zetten.”

Attac eist bijvoorbeeld het verbod op winstuitkeringen aan aandeelhouders en strikte voorwaarden voor bailouts, dit is het geven van een lening van een overheid aan een bedrijf dat in ernstige financiële moeilijkheden verkeert of dat geconfronteerd wordt met een faillissement.

Tegelijkertijd roept Attac de ECB op een verbod in te stellen op winstuitkeringen, bonusbetalingen en het terugkopen van aandelen voor de hele eurozone, evenals een strikte limiet op de salarissen van managers, om banken crisisbestendiger te maken. 'Alleen onder deze voorwaarden mogen banken - indien nodig - kapitaalbuffers gebruiken om leningen aan bedrijven en mensen uit te kunnen stellen', legt Mittendrein uit. Het Bazels Comité voor bankentoezicht eist in een verklaring ook dat de steun van de reëele economie nu voorrang moet krijgen op winstuitkeringen.

In dit verband bekritiseert Attac ook het niet opsplitsen van systeemrelevante banken na de crisis van 2008. Hoewel hun eigen vermogen nu hoger is dan voor de crisis, is het nog steeds veel te laag. "Dit valt ons nu op het hoofd omdat er nog steeds banken zijn die te groot zijn om te worden geliquideerd en daardoor hele economieën bedreigen." Uiteindelijk zal het grote publiek misschien opnieuw moeten ingrijpen wanneer het Europese bankreddingsfonds hun verliezen niet kunnen opvangen, bekritiseert Attac.

Climaxi vindt dat dit debat nu al moet gevoerd worden. Dat debat zal dubbel zijn: hoe lossen we de corona-crisis op waarbij tegelijkertijd een verandering gefinancierd wordt die ook het klimaat ten goede komt. De klimaatopwarming kost de mensheid immers minstens evenveel zieken en doden. Als pandemie is ze evenwel minder zichtbaar… en eist ze sluipenderwijs haar slachtoffers op.

Katrin Van den Troost