Sign For My Future (1): Voor wiens toekomst tekende U?
De Captains of Industry als UMICORE, UNILEVER en de Antwerpse diamantsector en onlangs gecrashte banken als BNP-Paribas Fortis en AGEAS die onze publieke middelen opsoepeerden, kwamen onder leiding van de Bond Beter Leefmilieu en The Shift, op de proppen met een grootschalige campagne om hen tot leiders van klimaatverandering te kronen. Of nee, dat mogen we niet zeggen. Het was “een burgerinitiatief” van twee bedrijfsleiders die alle ondernemers en middenveld verzamelde achter één grote slogan: #SignForMyFuture. Voor de zoveelste keer op rij krijgen bedrijven en CEO’s toegang tot publieke middelen om de zoveelste "transitie" in te zetten met een vaag klimaatinvesteringsplan. Hoeveel belastingen hebben deze kleppers in het verleden ontlopen? En natuurlijk gaan ze weer marktmechanismen gaan promoten als hefboom.
Wat SFMF doet is de economische macht van ondernemers depolitiseren door ze als burgers voor te stellen. SFMF politiseert op sluikse wijze door de posities van verantwoordelijkheid te herschikken. De macht en dito keuzes van veel bedrijven worden netjes doorgeschoven, weg van diezelfde ondernemers. De macht van de zogenaamde “burger”-ondernemers wordt netjes onder de mat geveegd en eenzijdig naar de politiek doorgeschoven. En dat terwijl “ook” die economische leiders wel degelijk aan politiek doen.
De Sign For My Future campagne gooit een sluier van onwetendheid over het publieke debat. Over zaken die er echt toe doen en vragen die dienen gesteld te worden. Zoals het tekort aan publieke middelen om te investeren omdat veel bedrijven belastingen ontvluchten of creatieve boekhoudingen opzetten in fiscale paradijzen. Ja, ook Colruyt doet het. Om maar te zwijgen over het gebrek aan sociale rechtvaardigheid.
Zolang we geloven dat ecologisme niks met politiek en ideologie te maken heeft zullen we dit soort rechts-economisch markt-ecologisme op het bord krijgen. Met een mooie gedepolitiseerde strik errond over "partnerschap" en "samen aan hetzelfde zeel" met middenvelders die voor de zoveelste keer de "allemaal samen"-campagne gaan stutten. En natuurlijk de publiek-private civiele samenleving als “GoodPlanet” gesponsord door Luminus en Ikea. Over gelaagde en diverse soorten verantwoordelijkheid zullen we het maar niet hebben of over conflicterende belangen in de klimaatstrijd.
De geschiedenis herhaalt zich, maar nu wat slechter
De geschiedenis van dat soort allianties herhaalt zich voor de zoveelste keer. Met het zoveelste Green Washing effect? Een van de meest depolitiserende momenten van de natuur- en milieubeweging begin de jaren 2000 was het grote VIA-PACT. Het was de campagne vanuit de politiek die het middenveld zou meesleuren in consensuspolitiek: een moment van contrareformatie die natuur- en milieu moest losweken van sociale doelstellingen en een al te autonome politieke positie. Allemaal netjes samen: "bedrijven en burgers", "Captains of Industry en Captains of Society" voor een "transitie".
Niks van dat alles zou in het streven van Vlaanderen om een logistieke draaischijf van Europa te worden, iets uithalen. Zoveel vertellen ons alle cijfers nu al. Maar de beweging werd gebruikt. Niet alleen door de toenmalige Minister-President die hetzelfde kon blijven doen maar het veranderde “transitie”-discours nu gesteund zag door het middenveld. Maar ook de publieke schatkist gaat op zo'n moment open: wij, gewone burgers mogen nog wat meer bedrijven subsidiëren. Voor heikele maatschappelijke problemen die groeien omdat zij in de eerste plaats te weinig fiscaal bijdragen. Kortom, de geschiedenis herhaalt zich met Sign For My Future: eerst als tragedie en vervolgens als farce.
Klimaatrechtvaardigheid
Klimaatrechtvaardigheid is geen lege betekenaar. Het is een rechtvaardige eis die van onderuit komt. Die positie is in de kern een correcte positie, die sociale rechtvaardigheid verbindt met klimaatrechtvaardigheid. Er bestaat heel wat literatuur over “Ecological Justice movements” zoals van Bullard, R.D., Pellow, D.N., A. Weinberg en Schnaiberg, “Liberation ecology” van Peet & Watts en “ecologisme van de armen” van Martinez-Allier (http://www.ejolt.org/2012/12/environmentalism-of-the-poor/ & http://www.ejolt.org/2013/02/environmental-injustice/). Boeiende bijdrages over de kruising tussen ecologie en sociale rechtvaardigheid. Die ecologische beweging staat haaks op het tekenen voor de toekomst van een deel van “die” bedrijven achter Sign For My Future.
De eis voor ecologische rechtvaardigheid sluit ook aan bij de eisen van Greta Thunberg. Zij disciplineerde op Davos de rijken en duidt op hun verantwoordelijkheid: zowel in het mee veroorzaken van deze crisis als om die mee op te lossen. Ik wil dat jullie “in paniek slaan” stelt ze. Anuna De Wever praatte over een rijkentaks om de crisis te betalen. Deze klimaat-meiden sluiten aan bij een groeiende groep van mensen, zoals Paul De Grauwe (professor economie aan de Londen School of Economics, red.), die vinden dat de rijken de klimaatcrisis moeten betalen door fiscaal zwaarder te belasten.
Een kritisch middenveld zou koploper moeten zijn door de eis voor sociale rechtvaardigheid te vervlechten met eisen voor ecologische duurzaamheid. In contrast daarmee kozen de trekkers van Sign For My Future om de rol van koppensneller op te nemen ten aanzien van diegenen die dat idee van ecologische rechtvaardigheid verdedigen. Tegen de eisen dus van enkele kritische stemmen met fiscale eisen om de lasten eerlijk te verdelen over de sterkste schouders. En dat omdat ze het niet eens zijn met de ontsnappingsroute van Sign For My Future via een investeringsfonds dat wij als burgers voor private bedrijven mogen betalen. Zoals enkele kritische auteurs al zeiden, is de klimaatcrisis een verdelingsvraagstuk. En dat is het meest fundamentele waarover de strijd moet gaan.
Leve de Status Quo
De affiches van Sign For My Future leveren een mooi beeld op van hoe men kijkt naar “de klimaatproblematiek”. Affiches over shoppen en skieën springen eruit als normalisatie van de status quo. Een affiche om vakantie-skiëen te verdedigen bijvoorbeeld. Vooral in de skigebieden, waar we in de vakantie massaal met de auto richting Frankrijk, Zwitserland of Italië naartoe trekken. Poolkappen smelten, leefgebieden worden onbewoonbaar,....maar laat ons vooral bezorgd zijn om de wintersport van een koopkrachtige klasse in de skiresorts. Dat komt ervan wanneer je de politieke logica omdraait van eisen naar hengelen om gunsten van welgestelde lagen van de bevolking.
Sign For My Future kunnen we vanaf nu, met alle bewegingen die dat steunen, beter “ecologie van de rijken” noemen of “neo-liberal ecology movement” gebaseerd op ongelijke privileges. Zolang “ik” maar schoenen kan kopen en tornado’s op TV zie- zoals het beeld van een tweede affiche vertelt-, is er niks aan de hand. Terwijl klimaatverandering net een globale dynamiek is, binnen een geglobaliseerde politieke economie van exploitatie van grondstoffen en menselijke uitbuiting. Wat Sign For My Future doet is ongelijke ruimtelijke dynamieken normaliseren.
Politieke langs de achterdeur
En toch veroorzaakt de #SignForMyFuture campagne van de BBL en The Shift een boeiende dynamiek. Ze bieden niet alleen perfect studiemateriaal voor onderzoekers die werken rond politisering en depolitisering. Maar deze campagne verdeelde ook de ecologische beweging.
We zijn tegenwoordig zo bang van “verdeling”. Alsof democratie geen “verdeling”’ is op basis van diverse maatschappijprojecten? We grijpen al te vlug naar het woord “polarisering” om de diversiteit binnen de democratie weg te vegen. Binnen ongeveer elk initiatief regionaal en lokaal is de discussie soms keihard gevoerd. Het heeft getoond dat er “ecologismen” zijn op assen van links en rechts, en diverse soorten van linkse ecologisten. Dus ondanks de etiketten als “gauchist”, “cynicus”, “polarisatie”, “diep rood” en “negativisten” die kritische stemmen naar het hoofd kregen, is er wel degelijk aan “politiek” gedaan. Een dergelijke gedepolitiseerde en neoliberale elite-campagne heeft misschien onrechtstreeks meer “politiek” gehalte in zich dan gedacht (al moet je de democratie ook soms een handje helpen).
Pascal Debruyne
Pascal Debruyne is postdoctoraal onderzoeker aan de UGent. Hij is voorzitter van vzw Uit De Marge, Samenlevingsopbouw Gent vzw en beleidsmedewerker integratie bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Hij is (co-)auteur van verschillende artikels en papers zoals Sociaal werk in een politiek van vermarkting.
