Pachtwet in Vlaanderen, Als de vos de passie preekt…

Proloog

Op 17 augustus dook het pachtmonster van Loch Ness nog eens op uit het woelige water van Landbouw en Omgeving (“Wordt pachtopzeg in groene gebieden versoepeld?”, VILT, 17 augustus 2022) en nu ook nog even snel tijdens de MAP-storm. Er is afgesproken dat er binnen afzienbare termijn 4000 hectare bos moet bijkomen en dat streefdoel blijft steken  – aldus de “bos teller” – op 656 hectaren. Volgens Andy Pieters, medewerker van Minister Demir, ligt dat aan de pachtwet: “Vooral de verouderde pachtwetgeving strooit roet in het eten. Dit is één van de grootste drempels om Vlaanderen groener te maken.”

Bart Dochy, voorzitter van de Commissie Landbouw, plaatst enkele kanttekeningen bij het verhaal, en met name waarom niet iedereen daar warm van wordt. Hij mist – zeer terecht - een gebiedsgerichte visie en vreest voor de leefbaarheid van veel boerderijen als de opzeg van landbouwgrond voor bebossing-van-algemeen-nut dusdanig versoepeld wordt. Maar hij vergoelijkt anderzijds ook de bebossing van landbouwgrond als deze binnen de perken blijft : “Als een landbouwer de pacht verliest van een of een paar hectare, is dat niet altijd een probleem voor de verderzetting van zijn bedrijf.”

Het discours over de pachtwet doorgelicht

Bovenstaande discussies tonen aan hoe belangrijk het is om aanpassingen in de pachtwet – onder welke vorm dan ook – in vraag te blijven stellen, de gevolgen van de voorgestelde aanpassingen tot in het uiterste door te denken, en elk argument voor wijziging tot op het bot te analyseren, zelfs als dat ingebracht wordt door “verdedigers” van het boerenbelang.

De hierboven aangehaalde uitspraken zijn – op zijn zachtst gezegd – niet correct. Sommige zijn zonder twijfel goed bedoeld, maar andere zijn tendentieus, of getuigen van een gebrekkige kennis van de realiteit van het boerenbedrijf.

De pachtwet wordt niet alleen hier, maar zowat overal, te pas én te onpas “verouderd” genoemd. Maar we hebben nog nergens een degelijke onderbouwing gehoord, niemand kan ons vertellen wat er nu precies in die pachtwet staat dat niet meer aansluit bij de realiteit van deze tijd.

De essentie van de pachtwet is de pachters de continuïteit en de zekerheid te bieden die zij nodig hebben omdat hun bedrijf nu eenmaal een landbouwbedrijf is. Aan die realiteit van het landbouwbedrijf is niets veranderd dat aanleiding zou kunnen geven om de zekerheid en continuïteit van het grondgebruik in hoofde van de pachter minder strak te handhaven. Wel integendeel: ecologische duurzaamheidscriteria (grotendeels te herleiden tot “grondgebondenheid”) zijn sedert de afkondiging van de actuele versie van de pachtwet in 1988 vele malen verstrengd, het landbouwinkomen (recht evenredig met het aantal hectaren waarover men beschikt) naar een onhoudbaar laag niveau weggezonken.

De bewering dat de pachtwet één van de grootste drempels is om Vlaanderen groener te maken, is een uitspraak van dezelfde orde. Een vrijblijvende uitspraak, door herhaling vanzelfsprekend geworden, maar door niets onderbouwd. Dit onderbouwen zou trouwens een heel lastige klus zijn, omdat het ook helemaal niet waar is. De grote drempels om Vlaanderen groener te maken zijn bekend: de ontbossing (dweilen met de kraan open), het gebrek aan politieke moed om de betonstop door te voeren, het verder verkwanselen van ecologie en natuur omwille van economische belangen die – anders dan de landbouw – wel goed worden verdedigd, de voortschrijdende vervuiling uit talloze bronnen waarvan de aanpak electoraal lastige gevolgen zou kunnen hebben, …

Bij wijze van spreken

Dat neemt niet weg dat de pachtwet wel degelijk een drempel is, en een stevige! Niet om Vlaanderen groener te maken, maar om boeren van hun grond af te zetten. Niet om Vlaanderen groener te maken, maar om een arbitraire bebossingsnorm te halen, en dat op de gemakkelijkste manier en met een electoraal risico dat nauwelijks het noemen waard is.

Het verlies van een of enkele hectaren is niet altijd een probleem voor het verderzetten van het bedrijf. Maar het is wél altijd een probleem voor de rentabiliteit van het bedrijf, en in zeer veel gevallen voor de leefbaarheid van het bedrijf in termen van inkomen. Verlies van grond, zelfs al is dat “slechts” één hectare, betekent dat de vaste kosten moeten worden terugverdiend op een kleiner aantal hectaren, en dat dus de vaste kosten per hectare stijgen. Of anders gezegd het is op de “laatste hectaren” dat de boer zijn eigen inkomen “oogst”.

Maar ook de overige gevolgen zijn niet te overzien: het wegvallen van een deel mestafzet, verlies van premierechten en subsidies die perceelsgebonden zijn, de gedwongen verkoop van een aantal dieren om binnen bepaalde veebezetting normen per hectare te blijven (2 GVE/HA). Voor sommige bedrijven betekent dit dat ze onder het minimale aantal dieren terechtkomen die recht geven op steunmaatregelen (zoogkoeien, regionale veerassen, … ), enzovoort. Buitenstaanders, en jammer genoeg ook sommige verdedigers van boeren die het ongetwijfeld goed bedoelen, hebben zelden een volledig en correct beeld van de ingewikkelde verzameling dominosteentjes op een boerderij die elkaar op elk moment ten val kunnen brengen.

Voor ons, als Boerenforum is de hele kwestie van de pachtwet in een stadium gekomen waarin boeren en boerinnen nu even een tijdlang niet mogen meegaan in dat welwillende “bij wijze van spreken”. We moeten bij de zaak blijven en bij elke “zegswijze” onmiddellijk repliceren met een resem wedervragen: wat wordt daar nu precies bedoeld, is dat wel zo, waar komt dat vandaan, … ?

Vanuit het regeerakkoord hoort men enkel de stelling “er moet gestreefd worden naar een billijk evenwicht tussen de rechten en plichten van pachter en verpachter … “. Dit is zo vaak zonder enige kritische bedenking erbij naverteld – bij wijze van spreken? – dat niemand zich nog afvraagt of dat wel klopt. Maar niet elk zinnetje dat gaat over evenwicht in rechten en plichten vertolkt per definitie ook een “redelijk” standpunt.

De pachtwet gaat over het overdragen van gebruiksrechten van een eigendom aan iemand die niet de eigenaar is van het goed. Dan kan die pachtwet enkel maar onredelijk en onevenwichtig zijn, wil hij ook rechtvaardig zijn. De rechten van een eigenaar zijn in het rechtsstelsel van ons land totaal. Een wetgeving die het gebruiksrecht van een andere partij moet garanderen zal moeten uitgaan van het exclusief vrijwaren en beschermen van de rechten van die andere partij tegen het “totale” van de eigenaarsrechten. Dat de pachtwet onevenwichtig is in het voordeel van de pachters, behoort tot de aard zelf van de pachtwet. We zijn volledig akkoord dat eigenaars meer (véél meer) zouden moeten beloond worden voor de afstand van hun rechten aan pachters, maar niet door het uithollen van de pachtersrechten.

Als we niet willen dat onze boeren, tuinders en hun gronden in uitzichtloze situaties terecht komen, zullen alle mensen van goede wil die de boeren en tuinders in hun hart dragen, moeten stoppen met naar praatjes te luisteren en luidkeels “neen” roepen tegen elke wijziging van de pachtwet.

Demir heeft een belangrijke vaststelling de wereld ingestuurd, die ze niet meer terug kan roepen : “de wijziging van de pachtwet zal ervoor zorgen dat we de boeren hun grond afhandig kunnen maken, en het zal vlotjes gaan!”. We mogen dus blij zijn met deze getuigenis, dat ons de ogen moet openen. Géén wijziging van de pachtwet, omdat elke hectare telt.

Collectieve ‘ganzen’ en eisen

Het spreekwoord heeft ons altijd voorgehouden op onze ganzen te letten. Dat zijn per definitie onze eigen, individuele ganzen. Dat is wat ons de das omdoet, bij elke nieuwe aantasting van onze boerenrechten kijken we of het eigen vel gered kan worden. We zijn zo met onze eigen ganzen bezig, dat we niet helemaal door hebben wat er precies gepreekt wordt, en dat we er op termijn allemaal aangaan, de ganzen én de boeren.

Tijd voor een nieuw spreekwoord : “Als de vos de passie preekt, boer•in let op … zijn woorden.”
Nog even onze eisen op een rijtje:

• elk landbouwperceel moet een pachtcontract hebben en dit moet schriftelijk vastgelegd worden
• een observatorium waar ook verkoop gronden wordt geregistreerd (VLM-SAFER)
• loopbaanpacht moet het uitgangspunt zijn
• seizoenspacht aan banden leggen, prijs seizoenspacht dient openbaar te zijn en gelijkgeschakeld te worden met de pachtprijs geldend op het perceel (verbod op door verpachten aan hogere prijs)
• seizoenspacht is een afspraak tussen “boeren” en niet tussen “agro-bedrijf en boer”, maximaal 10% van het bedrijfsareaal mag in seizoenspacht zijn
• seizoenspacht aanpassen naar een jaarcontract (1/1 tot 31/12) in lijn met mestwetgeving
• bevorderen van ruilpacht: boeren kunnen gronden onder elkaar uitwisselen 1Ha voor 1Ha zonder toestemming van eigenaar, dit om teeltrotatie te bevorderen. Wel met een onderlinge overeenkomst die op VA of mestloket vastgelegd wordt (er mag “geen” financiele regeling zijn)
• 1 jarige beheersovereenkomsten worden verboden, in alle gevallen moet er een degelijk pachtcontract zijn tussen boer•in en eigenaar (particulier-overheid-organisatie-...) met mogelijkheid tot vastleggen van de nodige beheersovereenkomsten in het pachtcontract indien het perceel niet als landbouwgebied staat ingekleurd.
• teeltvrijheid op een landbouwperceel is nodig om het bedrijf de nodige bedrijfsvrijheid te geven om tot juiste bedrijfsvoering-teeltrotatie te komen (enkel via faire prijzen voor degelijke producten zal de boer•in in staat zijn om de gewenste duurzame teelten te verbouwen)
•  pachthoeves dienen heel duidelijk meegenomen te worden in de pachtregeling
• de huisvesting van de pensioenboer, voorgaande generatie moet gevrijwaard worden via zorg-adres / kangoeroewoning op de pachthoeve. En mag geen rem zijn om de hoeve te kunnen verpachten aan een nieuwe actieve uitbater
• pacht voorrecht aan actieve boeren. Er is nog steeds nood aan eenduidige “juiste” omschrijving van actieve landbouwer ( hierover is dringend een publiek debat nodig met  boer en boerin )
• het recht van opstal en prijzij, herwerken en moderniseren in voordeel van activatie landbouwers
• afschaffen van voorkooprecht mits zekerheid dat pacht van huidige pachter om geen enkele reden kan opgezegd worden

Wim Moyaert,
Coordinator van het Boerenforum

Neem contact op met de auteur via boerenforum@gmail.com of 0494/624425.
Zie ook standpunt 'grond' van het boerenforum: https://boerenforum.wordpress.com/standpunt-grond/