DOSSIER: Het oorspronkelijke traject van de tramverbinding G'bergen-Herzele
De laatste jaren neemt het aantal fietsers voor dagelijkse verplaatsingen toe. Sinds de corona-crisis is dat nog vermeerderd. Vooral voor de elektrische fietsen is dat het geval. Dat is logisch: het gebruik van een e-bike of speedelec maakt het voor meer mensen haalbaar om vaker de fiets te gebruiken voor dagelijkse verplaatsingen naar werk, school of winkel. De toename van het aantal fietsers zorgt voor een nijpender vraag naar meer en veiliger fietsinfrastructuur. Voormalige tramwegen -waar ze nog bestaan- kunnen daarvoor vaak een autoloos fietsalternatief zijn.
In recent onderzoek van Fietsberaad Vlaanderen (tweejaarlijkse FietsDNA) staat Vlaanderen met 16% op de tweede plaats voor verplaatsingen per fiets. We delen die tweede plaats met Denemarken. De eerste plaats met 28% is voor fietsland Nederland. Dat fietsers betere en vooral bredere fietspaden wil, komt in dit onderzoek ook duidelijk naar voor. Volgens een ander onderzoek bij Netwerk Duurzame Mobiliteit had de fiets nooit een groter aandeel in onze verplaatsingen (16,23 %), sinds de start van het Onderzoek Verplaatsingsgedrag. Hier wordt de toename door de komst van de elektrische fiets bevestigd. ‘Ook bij het aandeel in de kilometers zien we een toename, die we waarschijnlijk mee kunnen toeschrijven aan de opkomst van de elektrische fiets, die goed is voor een vijfde van het aantal kilometer. Dat past helemaal in de logica dat snellere voertuigen voor verdere verplaatsingen gebruikt worden’, stelt het onderzoek op basis van cijfers.
Onze huidige wegeninfrastructuur is voornamelijk op auto- en vrachtverkeer gericht. Vaak ontbreekt de ruimte om nog veilige fietspaden aan te vullen. En dan kunnen bestaande trage wegen een oplossing bieden, als autoloos fietsalternatief. Ook in de regio Zuid-Oost-Vlaanderen zijn daarvoor al stukken oude trambaan gebruikt. In Zottegem en Brakel zijn er enkele mooie voorbeelden van, met o.a. het Mijnwerkerspad (Brakel-Roborst). Recenter is tussen Lessines en Ronse de voormalige tramlijn ingericht als Ravel87 (deze ligt grotendeels in Henegouwen; ze zorgt voor veel fietsers in de regio echter voor een belangrijke fietsweg, zowel voor recreatie als voor woon-werk verkeer). In Herzele ligt een mooi stuk oude trambaan waar enkel voet- en fietsverkeer zijn toegelaten. Aansluitend ligt daar een tweede stuk in Steenhuize klaar om verder afgewerkt te worden.
Van die voormalige tramverbinding tussen Geraardsbergen en Herzele resten nog meer stukken die als voet- en fietsweg kunnen worden ingericht. Te beginnen met het stuk trambaan dat start aan de Astridlaan (N42): mits kleine aanpassingen kan dat een ideale autoloze verbinding zijn voor voetgangers en fietsers tussen het stadscentrum en de omliggende dorpen.
Voor Climaxi Zuid-Oost-Vlaanderen een reden om de mogelijkheden van deze weg aan te kaarten bij het lokale beleid van de drie gemeenten waar de tramlijn doorloopt: Geraardsbergen, Lierde en Herzele. Met onze actie willen we hen aanzetten om de vroegere trambaan als een geheel verder af te werken.
Het gemeentebestuur van Herzele stuurde vorig jaar al een schrijven aan de burgemeesters van Lierde en Geraardsbergen, met de vraag om samen in te zetten op de verdere realisatie van die verbinding voor voet- en fietsverkeer. Daar kwam nog geen reactie op van de buur-burgemeesters. Intussen besliste het gemeentebestuur van Herzele in juni l.l. nog voor de aanleg van een fietsverbinding op het oude tramtrace tussen Zonneveld en Steenhuizestraat.
Een half jaar geleden lanceerden ‘t Uilekot en Climaxi een petitie voor het behoud en inrichting van de trambaan in Geraardsbergen. De petitie staat ook online. Samen met de papieren handtekeningen staat de teller hier op meer dan 600 handtekeningen. Extra ondertekenaars zijn welkom.
Het oorspronkelijke traject
We tekenden het oorspronkelijke traject uit op oude stafkaarten. Dat gaf ons een interessant document. Met dat plan onder de arm, gingen we de oorspronkelijke tramverbinding na: wat rest er nog? Welke stukken zijn nog bruikbaar om in te richten als voet- en fietsweg?
In Geraardsbergen start de trambaan meteen authentiek: het stuk in Geraardsbergen begint aan de Astridlaan (N42) thv supermarkt Lidl en strekt zich na een flauwe bocht naar rechts in een rechte lijn uit door velden en akkers. De ondergrond van de weg is zwarte verharding en getuigt zo nog van de voormalige tramweg.
Bij het ingaan van de openbare weg van de voormalige tram, verlaat je de drukte van de N42, de gewestweg met het meeste verkeersongevallen in onze regio. Je krijgt meteen een indruk van open ruimte en een weids zicht.
Na de eerste 50 meter, wil een projectontwikkelaar een appartementsgebouw van 7 hoog plannen. Climaxi tekende in juni l.l. bezwaar aan tegen deze bouwaanvraag, die intussen geweigerd werd. Maar een aangepast bouwplan is al ingediend. We volgen het verder op: een zevenlagig appertementsblok hoort hier niet thuis. In de huidige maatschappelijke en klimaat-context, dienen open ruimte en groengebied zoveel mogelijk bewaard worden. Het bouwplan zou tevens een bedreiging vormen voor de oude trambaan. De doorgang zou verzekerd worden, zo heet het, maar dat duurt tot iemand dat onmogelijk maakt. Dan zijn we die trambaan kwijt. Bovendien zet het bouwplan de deur open voor nog meer verkavelingen langsheen de trambaan, waardoor nog meer open ruimte en natuur- en landbouwgebied dreigt te verdwijnen.
Op het einde loopt het restant van de tramweg dood op de dwarse Molendreef. Daar verdwijnt het traject in weiden, tot aan de spoorwegbrug in de Galgestraat, waar de tram de treinsporen overstak, naar de huidige N42 toe. Enkel een verhoogde grasberm in de Molendreef kan daarvan nog getuigen.
Anekdotes
De expeditie leverde ons ook interessante verhalen op.
‘Met kameraden gingen we regelmatig op stap langs de trambaan, van bij ons op De Reep naar ‘De Drei Ollen’ (vokse benaming voor de brug over de spoorlijn G’bergen-Lierde) tot in het café Salamander (waar nu een steenhouwerij is gevestigd). Daar dronken we een kriek’, vertelt Jo Cardoen. De trambaan lag in het verlengde van de tuin van zijn ouderlijk huis. ‘Onderweg zagen we enkel velden en akkers. Er was toen niets anders. We hadden de indruk in de weide wereld te lopen.'
Cardoen betreurt dat de tramweg grotendeeld verdwenen is. ‘Onze va heeft dat zien gebeuren. Hij heeft dat nog aangekaart bij mensen in het beleid. Maar het kwaad was geschied: de trambaan werd voornamelijk ingenomen door landbouw.’
(In onderstaande fotogallerij:
- de oude trambaan die in Geraardsbergen vertrekt aan de Astridlaan (N42) loopt uit op een weide; van de oorspronkelijke trambaan rest hier enkel een grasberm
- de spoorwegbrug met drie bogen, waarlangs de tram aansluiting maakte met de huidige N42, in de volksmond 'De Drei Ollen'
- zicht vanop de spoorwegbrug, met Geraardsbergen in de achtergrond)
De Vier Wegen
Na het kruispunt (aan het huidige café De Vier Wegen), liep de oorspronkelijke trambedding naast de rijweg, waar nu het afgescheiden fietspad van de N42 loopt. Hier rijden fietsers dus op de oude trambedding (zie onderaan: video 1).
Een landbouwer uit de Broekstraat getuigt: ‘De tramlijn lag hier vlak naast de rijweg, naar Ophasselt toe. Toen de tram opgedoekt was en de sporen waren verwijderd, hebben we nog jarenlang de bedding gebruikt om van hier te voet naar Geraardsbergen te gaan. Die weg was verhard en maakte het een makkelijker voetweg. We gingen van in de Broekstraat te voet naar de kermis op De Reep. Dat waren tijden!’. Hij bevestigt de restant van het traject naar Ophasselt toe: ‘Van in Osseweide (een aarden weg die uitgeeft op de N42), kan je de glooiing van de vroegere tramberm nog door de weilanden zien. Vandaar ging het richting de Rapidelaan.’
Wat verder, na de Groene Weg, ligt de oorspronkelijke trambedding middenin een akker als een omheind, kortgemaaid grasveld van ongeveer vijf meter breed, over een lengte van ong. 500m. Na de eerste 100m is de grasboord breder: stond hier misschien een tramhalte? De omheining is grotendeels afgewerkt met trambalken (een bevestiging van de oorspronkelijke weg?). Korte stukjes bomenrij duiden het traject van de vroegere tramverbinding.
(in onderstaande fotogallerij: 1. Het fietspad langs de N42 loopt vanaf de steenhouwerij op de voormalige tramlijn - 2. Het begin van de aarden weg Osseweide; 3. De glooiing van de gewezen tramlijn in Osseweide (zie ook onderaan video 2) - 4. Middenin de akker ligt het tracé in een gemaaid grasveld - 5. De bedding is nog herkenbaar (zie ook onderaan video 3) - 6. Zicht naar Ophasselt toe - 7. De tramberm loopt door over een lengte van ong. 500m. - 8. Vanaf de Paddepoel uitkomende op de Rapidelaan - 9. Na het kruisen van de Rapidelaan is amper nog een gewezen tracé zichtbaar)
Naar Steenhuize
Na Ophasselt kruiste de tramweg de Breestraat. Hier was een tramhalte (nu staat er een hangar van een vroegere kippenkwekerij).
Een bewoner van Steenhuize vertelt: ‘Van ons huis in een doodlopende straat van de Eikestraat, liep ik vaak naar de tramhalte aan de Breestraat, mijn vader tegemoet die met de tram uit Geraardsbergen kwam. Het was dan een mooie wandeling terug naar beneden. De gewezen trambaan was tot enkele jaren geleden nog goed onderhouden en bewandelbaar. Dat is nu niet meer zo. Enkel een smal wandelpad getuigt er nog van.’ (zie onderaan video 4)
Zijn echtgenote voegt toe: ‘Toen de trambanen er ongebruikt bij lagen zijn veel van die wegen verkocht. Een aannemer uit Zottegem, De Witte, kocht veel van die ongebruikte trambanen op. De ondergrond gebruikte hij voor de aanleg van autowegen.’ Een deel van de trambaan in Steenhuize zou onlangs nog van eigenaar veranderd zijn, na het overlijden van de vorige eigenaar, vulde ze nog aan.
Armand Matthijs, actievoerder voor trage wegen in Geraardsbergen, bevestigt dat het pad vanaf de Breestraat nog steeds staat aangeduid als bestaande trage weg. ‘In het trage-wegen-plan van Stad Geraardsbergen staat de weg ook aangeduid om opgenomen te worden in het netwerk van trage wegen. Het valt nog af te wachten of dat effectief zal gebeuren. Het lokaal beleid moet hierover tenslotte beslissen. Maar ze nemen het daar eigenlijk niet zo nauw met trage wegen, meen ik.' Matthijs voert allang actie om betere, autoloze verbindingen te voorzien tussen de onderlinge dorpen en naar het stadscentrum toe. Met zijn wandel- en sportvereniging Rebus vzw blijft hij inzetten op verdere bewustwording, voor veilige verplaatsingen te voet en per fiets, in en rond de Oudenbergstad.
(in onderstaande fotogallerij: Vanuit Ophasselt, loopt het tracé van de oorspronkelijke trambaan dwars door een akker, de heuvel op - In de Breestraat was vroeger een tramhalte - Vanin de Breestraat is van het oorspronkelijke traject enkel nog een overgroeide grasberm te zien en in de verte zien we de watertoren van Sint-Lievens-Esse)
In Steenhuize staat de originele stramstatie er nog, in een bocht van de Eikestraat (er was tot voor kort een kapperszaak in gevestigd). Op de zijkant van de vroegere tramstatie is nog schriel ‘Steenhuize’ in geschilderde witte letters leesbaar.
Van die tramstatie ging het dan langs een doodlopend straatje richting Bergestraat.
Na het kruisen van de Bergestraat, resteert enkel een smal wandelpad nog van de oorspronkelijke trambaan. Even verder is de oorspronkelijke bedding weer goed zichbaar: de verhoging gaat over in een zwarte ondergrond, die getuigt van de oorspronkelijke tramweg (zie onderaan video 5). De brede wandelweg is er onverhard en loopt licht bergop. De begroeiing door bomen en struiken geven de weg een ingekapseld gevoel.
(in onderstaande fotogallerij: De voormalige tramstatie van Steenhuize - Vanaf de Bergestraat is er eerst enkel een smal wandelpad - Verderop wordt het een bredere, onverharde weg bovenop de vroegere trambedding (zie ook video onderaan dit artikel))
Naar de Groenlaan
De tramweg komt dan uit in de Hekkestraat. Hier liep de oorspronkelijke tramverbinding naar boven loodrecht langszij de Steenhuizestraat, tot ze tweehonderd meter voor het kruispunt rechtsaf draaide, in een verkorting naar Zonneveld toe. Daar is de oorspronkelijke weg volledig ingenomen door de tuinen van de huizen in de Steenhuizestraat. Een deel van de verhoogde tramberm ligt vanaf de Steenhuizestraat nog zichtbaar in een van die tuinen. Na die tuin gaat de berm over in een onverharde wandelweg, die aansluit op de straat Zonneveld.
Langs Zonneveld volgde de tramweg rechtdoor (dwars door de huidige speeltuin), naar het laatste rechte stuk naar Herzele: de bestaande voet- en fietsweg tot aan het cultureel centrum De Wattenfabriek. De oorspronkelijke trambaan is hier prima ingericht voor wandelaars en fietsers (zie video onderaan). De geasfalteerde weg loopt meer dan drie kilometer lang nagenoeg kaarsrecht tot op Solleveld. Een korte doorsteek geeft er aansluiting bij het gewezen tramstation op de Groenlaan, waar sinds vele jaren ‘t Uilekot vzw en Climaxi vzw gevestigd zijn.
Wim Schrever
(In onderstaande fotogallerij: De oude stafkaarten met het oorspronkelijke traject van de tramverbinding Geraardsbergen-Herzele (in twee delen) - Een luchtbeeld (Google) dat het traject van de Breestraat over Steenhuize naar de Bergestraat aangeeft.
Video 1: Het afgescheiden fietspad langsheen de N42 (van na het Kruispunt met café De Vier Wegen) loopt over het traject van de voormalige tramverbinding Geraardsbergen-Herzele.
Video 2: Vanin Osseweide kan je door de weiden nog een luttel spoor van de vroegere trambedding zien.
Video 3: In Ophasselt vanaf de Groene Weg, een maïsveld door, stoot je weer op de originele trambedding.
Video 4: In een zijstraat van de Eikestraat vinden we een overgroeide tramberm terug. Dit is een restant van de vroegere tramlijn die van de Breestraat naar de tramstatie van Steenhuize liep. Tot voor enkele jaren was deze weg nog een bruikbare wandelweg. De weg staat nog steeds geregistreerd als trage weg.
Video 5: Vanaf de Bergestraat begint het voormalige tramtraject met een smalle wandelweg. Die gaat dan over in een bredere, onverharde weg waarlangs het rustig fietsen is. De weg komt uit op de Hekkestraat.
Video 6: Tussen Sint-Lievens-Esse en Herzele is de vroegere trambaan prima ingericht als autoloze voet- en fietsweg. Het is een traject van ongeveer 3,5 kilometer.