Energieprijzen: Europa dwingen om perverse prijssystemen over boord te gooien.

De Belgische regering maakte deze week een aantal maatregelen rond energie bekend: premies, verlaging van brandstofprijzen en BTW zorgen ervoor dat de extra-inkomsten die de staat int door de hoge energieprijzen volledig terug naar de burger en de bedrijven gaan, zegt de regering. Climaxi denkt dat dit voor velen onvoldoende zal zijn om het hoofd boven water te houden: een verdubbeling van de energiekost in onze slecht geïsoleerde huizen bedraagt voor velen meer dan de regering inschat. Climaxi is wel blij dat De Croo en Van Der Straeten Europa willen beweging tot herziening van de markten.

Daar is immers één en ander mis mee. De gas- en elektriciteitsmarkt zijn compleet speculatieve plaatsen waar eigendomstitels verhandeld worden op korte en lange termijn. Dat onze Belgische Regering het voornemen heeft om op Europees vlak maximumprijzen te hanteren, is een stap vooruit. Het korfje aan maatregelen (zoals in de inleiding beschreven) dat door Europa toegelaten is, is immers te beperkt om structureel iets te veranderen. Het zijn ook uitsluitend maatregelen waar de gemeenschap moet voor opdraaien. De grote winst- en subsidieslurpers, de producenten, worden door Europa buiten schot gelaten.

Elektriciteit.

Op de elektriciteitsmarkten werd na de liberalisering in 1996 een mechanisme uitgedacht waarbij de leverancier met de grootste marginale kost als aanbieder van de laatst nodige energie de dagprijs bepaalt. De duurste bepaalt dus grotendeels de prijs van de dag. De lange-termijn-contracten volgen meestal die trend. Daarbij wordt in principe enkel rekening gehouden met de marginale kostprijs en niet met de investeringen. Dit systeem heeft jarenlang voor stabiele prijzen gezorgd en voor een boom in de hernieuwbare energie. Het is door academici uitgedacht in een poging om transparantie af te dwingen. De overheid vulde zijn kassa door goedkopere prijzen aan te dikken met accijnzen. Dat die overheid nu iets terug doet is dan ook niet meer dan normaal. Hetzelfde kan men evenwel verwachten van de energieproducenten die ook jaren goed bediend werden. 

Energie-expert Joannes Laveyne (U-Gent) zegt op Linked-In dat het prijssysteem in de problemen komt door de stijging van de gasprijzen: Het systeem van pay-as-cleared wordt echter problematisch als de brandstofkost door externe oorzaken abnormaal hoog wordt. De prijs voor aardgas heeft ruim een decennium rond de €25/MWh geschommeld. Door diverse redenen (aantrekkende economie na de coronapandemie, aanvoerproblemen, conflict in Oekraïne, …) is de gasprijs vanaf 2021 sterk beginnen stijgen, met een piek tot maar liefst €160/MWh.”

De werking van de elektriciteitsmarkten is uitermate gevoelig en gekoppeld aan de stijging van deze gasprijzen. Er duiken dan ook regelmatig stemmen op (o.a. van vzw Climaxi) om het huidige prijssysteem af te schaffen of sterk bij te sturen, door te kiezen voor de gemiddelde prijs als richtlijn bijvoorbeeld.

Gasprijs.

Er is ook geen enkele reden waarom de gasprijs zoveel keer duurder moet zijn dan de kostprijs, maar het enige alternatief op lange termijn is de afhankelijkheid van gas te verminderen door hernieuwbare energie effectief te stimuleren en er voor te zorgen dat die niet op zijn beurt in handen van de grote oligopolies belandt. Tegelijkertijd moet de overheid opnieuw zijn rol durven spelen: het enige land dat op vlak van energie een eigen prijspolitiek kan voeren is Frankrijk, waar 85% van de elektriciteitsproductie nog in eigen handen is.

Decentraal.

Om dergelijke oligopolietoestanden in de toekomst te vermijden kiest Climaxi voor decentrale energieproductie (met overheidsinbreng) waarbij nabijheid een criterium moet zijn. De afhankelijkheid van gas vervangen door die van uranium (kerncentrales) is strategisch al even dwaas: Kazachstan is momenteel de grootste producent van Uranium. Maar ook Canada, Australië, Rusland en Namibië behoren tot het rijtje van grootste producerende landen. 

Korte termijn.

Climaxi vindt dat de Belgische Regering er dan ook goed aan doet de discussie rond energie op te tillen tot Europees niveau en vindt de aangereikte pistes (groepsaankoop, prijsblokkering, afromen overwinsten) een goede vertrekbasis, tenminste als ze samengaan met het herzien van het marktsysteem en alternatieven op lange termijn. Tegelijkertijd moet de Europese Unie dergelijke maatregelen ook toelaten voor zijn lidstaten.

Filip De Bodt