LONGREAD - Steven Vromman aka Low Impact Man over zijn boek 'Amor Mundi'
Eerder dit jaar bracht Steven Vromman, Low Impact Man bij uitstek, een nieuw boek uit. Het verhaal leest enerzijds akelig realistisch over de huidige klimaatnood, die nog decennia lang zal toenemen. Anderzijds leest het soms grappig realistisch om de herkenbaarheid van de werkbare, duurzame alternatieven die nu al toegepast worden in lokale voeding, slimme mobiliteit, complementaire munten, groene energie en zo meer. Het boek is een goede vertelling, met een hoopvolle blik op onze grauwe toekomst.
Amor Mundi is een verhaal over de geboorte en het daarop volgend jong leven van Man Bashar Vandeputte. Op zijn geboortedag in 2025 breekt een nucleaire oorlog uit. De klimaatnood is dan extreem hoog en de vertrouwde wereld valt in stukken uit elkaar. Afwisselend gaat het verhaal over conflicten en hoopgevende omwentelingen. Als omwentelingskind groeit Man Bashar op in BeterGent en maakt de omwentelingen vanop de eerste rij mee. Ondanks de ernst van de klimaattoestand kent het verhaal een goede afloop, waarin de jongeman een hoofdrol speelt.
Vanwaar kwam het idee voor het verhaal?
‘Wel, we hebben nood aan een nieuw narratief, aan nieuwe verhalen. Dat horen we al langer. Ook o.m. George Monbiot stelt dat duidelijk in zijn boek van enkele jaren terug ‘Uit de puinhopen. Een nieuwe politiek in een tijd van crisis’. Maar omdat ik de vraag naar dat nieuwe narratief herhaaldelijk de kop zag opsteken maar het nergens zag opduiken, besloot ik er zelf een te schrijven. In het verhaal combineer ik twee zaken: enerzijds de behoorlijk verontrustende voorspellingen van wetenschappers over de toestand van ons klimaat en anderzijds de stroom van acties die van onderuit al aan het gebeuren is -soms op heel kleinschalig niveau. Ik vroeg me af wat het zou geven om die twee samen te bundelen. Dat was het uitgangspunt voor mijn boek, waar ik al in 2017 aan begon. Al gauw nadat ik eraan begonnen was, zat ik een beetje vast hoe het verhaal verder vorm te geven. Moest dat dan met personages? Of is er een andere methode om dat te vertellen? Want het is natuurlijk geen essay. Dus door die knoop is mijn idee blijven liggen. En eigenlijk dankzij Corona ben ik er terug aan begonnen: mijn agenda bleef leeg en dit was een ideaal moment om er aan verder te werken.'
Heeft de Corona-crisis nog op een andere manier bijgedragen in de relevantie van het boek?
'Jawel, door de wereldwijde pandemie was plots duidelijk dat de wereldstructuur als een kaartenhuisje in elkaar kan stuiken. Vóór het begin van de Covid-crisis, konden weinig mensen zich dat voorstellen. Nu beseft iedereen hoe kwetsbaar we wel zijn. En dat is de rode lijn in het boek.'
'Het boek heeft een voorspellend karakter: wat we dagelijks in het nieuws zien, kan zo uit het verhaal komen.'
'Dat was eigenlijk het makkelijkste deel van het boek, nl. om de volgende dertig jaar in te schatten. Want er bestaan wel studies en lijsten van wat de potentiële risico’s zijn die ons te wachten staan. Ook in het rapport van Wereld Economisch Forum staat dat opgesomd in een Global Risk Report. Dat is een lijst van een veertigtal grote risico’s die het WEF jaarlijks publiceert.'
'Ik heb wel veel research gedaan voor het boek, om alle feiten te voorzien van wetenschappelijke achtergrond. Op het einde van het boek geef ik een lijst van de belangrijkste bronnen, zodat het boek niet leest als pure SF maar wel als een mogelijk scenario. Dat hackers erin zouden slagen om het hele geldsysteem in een klap te doen verdwijnen is misschien het minst geloofwaardige, maar door de band genomen zijn de aangehaalde feiten in het boek realistisch. Bijvoorbeeld het ontploffen van Yellowstone in Amerika, dat zal gebeuren op een dag -al kan dat mogelijk nog duizend jaar duren.'
Einde van sociale media
Het verhaal begint met het wegvallen van de sociale media. Denk je dat we door het wegvallen van de sociale media naar een andere maatschappij kunnen evolueren?
'Voor heel veel mensen spelen die sociale media een grote rol spelen in hun leven. Ik begon erover te fantaseren wat het zou geven mochten die er niet meer zijn. Het is een feit dat veel mensen dan in een zwart gat zouden vallen en dat er dan waarschijnlijk zelfhulpgroepen zullen ontstaan om hen op te vangen. Maar eigenlijk vormen de sociale media op zich niet het probleem. Het neoliberaal verdienmodel dat er achter zit is dat wel. In mijn verhaal verzin ik nieuwe platformen van échte sociale media, die niet gebaseerd zijn op reclame en bijhorend commercieel plan.'
Je hebt je eigen Facebook-account een jaar lang volledig on-hold gezet. Was dat om een specifieke reden?
'Dat was vooral omdat ik vond dat ik daar te veel tijd aan verspilde. Al gebruik ik het nu weer actief: om mijn boek bekend te maken is het een zeer nuttig medium. Het is natuurlijk een beetje ironisch dat ik die sociale media gebruik om een boek te promoten waarin de sociale media dan wegvallen; tja (lacht).
En wat was het effect om een jaar lang Facebook-free te zijn?'
'Ik werd er rustiger van. Zeker wanneer je Facebook op je smartphone hebt, ben je snel losweg aan het scrollen op de nieuwssites van commerciële media -waar je vaak genoeg om de tuin geleid wordt, door artikels met titels die nogal spectaculair klinken en verder niets inhouden. Dus dat maakte wel een verschil voor mij. Ik koos er dan ook vaker voor om degelijke stukken te lezen bij MO*, Apache en andere alternatieve nieuwsmedia. De inhoud die nieuwsmedia ons voorschotelen zijn belangrijk: ze bepalen in belangrijke mate hoe de debatten gevoerd worden. Bij mainstream nieuwssites wordt vaak genoeg de polarisatie verder opgedreven.'
Je hebt een voorkeur voor verbindend communiceren. Kan dat gebruikt worden via online communicatie? Kunnen we bruggen bouwen via sociale media?
'Ik denk dat wel. De voorbije maanden heb ook ik enkele online sessies Actieve Hoop begeleid (initiatieven rond het gelijknamige boek van ecofilosofe Joanna Macy, red.) en ik zie dat dat wel werkt. Sociale media zijn niet alleen maar slecht: het verzamelen van gegevens en data, die bedrijven dan weer verkopen met buitensporige winsten, is het grote probleem. Het werken met internet en de communicatie die we op die manier maken, vormen niet het probleem.'
'Verbindende communicatie waarover Macy het heeft in haar boek, ik vind dat nog te veel ontbreken in het activisme voor een beter klimaat. Er is niets mis mee om te vertrekken van een analyse en daarvoor oplossingen naar voren te brengen. Maar wat dat met ons doet, hoe we ons daarbij voelen, vind ik ook belangrijk: de complexiteit van het probleem gaan we niet oplossen enkel op het niveau van het denken. Het heeft toch ook te maken met het niveau van relaties met anderen, met hoe we in relatie staan tot de natuur. In mijn boek heb ik het ook over een onderwijssysteem dat meer gericht is op verbindend communiceren en minder louter op kennis.'
Is het ontbreken van die verbinding misschien een verklaring van wat we cognitieve dissonantie noemen? Dat mensen ongemakkelijk worden wanneer hun gewoontes doorbroken worden door duurzame, werkbare alternatieven?
'Dat is een boeiend debat en ook niet makkelijk. Ik ben absoluut voorstander om empathisch met mensen om te gaan en begrip op te brengen voor andermans meningen, maar er zijn ook wel rotzakken -excusez le mot- in de wereld. En dan lukt het mij ook niet altijd om begripvol te zijn naar mensen die zich opwinden over alternatieve levenswijzen. Aan de andere kant denk ik dat er hierin een evolutie bezig is en dat er nog versnellingen kunnen komen, die plots een en ander ten goede kunnen doen kantelen.'
Voortschrijdend inzicht?
'Jawel, en de context is daarin belangrijk. Dat merken we bij in de Corona-crisis zeer goed: dat alternatieven plots makkelijk kunnen toegepast worden. Bijvoorbeeld met thuiswerk: het is niet dat dat beter is, maar we hadden geen keuze. Het moest toegepast worden. Ook dat de winkels dicht moesten, werd aanvaard. En dat ging er niet over om consumentisme te verminderen, maar gewoon omdat het moest om onze gezondheid. Ook dat vliegreizen gedurende een aantal maanden zo goed als verboden waren, was niet het gevolg van doordachte keuzes: het was de context die ons daartoe verplichtte. Dat brengt ons bij een ander interessant idee: change by design of change by disaster? Veranderen we omdat we er zelf voor kiezen, in de richting die we willen? Of veranderen we omdat omdat het allemaal misloopt en we gedwongen worden om ons gedrag aan te passen? Dus dat is een interessant debat dat in deze Corona-context nu toch anders gaat klinken.'
BeterGent
Zie je ook mogelijke veranderingen in de politiek?
'Eigenlijk zie ik de huidige politiek zich nog meer vastrijden in de actuele transitie. In een scharnierpunt zal wie macht heeft zich nog meer zal vastklampen aan die macht. Omdat ze de druk ook wel aanvoelen. Het gevolg daarvan is dat de tegenkracht groter wordt. Zo is er bv een initiatief om een burgerpanel voor klimaat op te stellen. En de Klimaatzaak is ook een goed voorbeeld van een tegenbeweging. Experimenten rond andere vormen van democratie zoals deliberatieve democratie en loting zullen nog meer de kop opsteken. Die evolutie maakt ook steeds meer duidelijk dat ons huidige systeem faalt.'
'Alternatieven zullen zich blijven aanbieden, op alle vlak -zoals zich dat ook voordoet in mijn boek. Wat ik in mijn boek vertel, vang ik ook wel elders op. Na mijn publicatie, las ik in ‘De goede voorouder’ van Roman Krznaric dat ook hij de natiestaten als grote belemmering ziet om mondiale problemen aan te pakken. Een natiestaat denkt namelijk enkel aan ‘mijn mensen’ op ‘mijn grondgebied’. En dus houdt ook hij een pleidooi om te evolueren naar stadsregio’s, zoals ik dat in mijn boek vertel (in Amor Mundi breidt Gent uit als stadsregio BeterGent, in het noorden tot Sint-Niklaas, in het westen tot Tielt en in het zuiden tot Geraardsbergen, red.). Dat zou een renaissance van de stedelijke macht betekenen. De indeling volgens stadsregio’s vinden we trouwens ook terug bij prof Eric Corijn (VUB). Dat lijkt nu mss nog ver weg of zelfs ondenkbaar. Maar de val van de Berlijnse Muur was ook decennia lang ondenkbaar en plots gebeurde dat toch.'
Met de kaart van de stadsregio’s in jouw boek ben ik persoonlijk direct akkoord. In Geraardsbergen, zal ik het er graag ‘s met onze burgemeester De Padt over hebben, zodat dat zo snel mogelijk kan ingevoerd worden.
'Ha, goed idee. Let wel, het is niet de burgemeester die daarover beslist, maar wel degelijk de burgers.'
Foto Frederiek Vande Velde
Amor Mundi als vervolgverhaal
Hoe zijn de reacties op het boek?
'Ik krijg goede reacties van lezers. Er zijn mensen die er een beetje geschrokken op reageren, omdat het verhaal nogal dreigend realistisch is. Anderzijds zijn er ook lezers die door het verhaal met werkbare alternatieven meteen in actie willen schieten en duurzame oplossingen gaan toepassen in hun dagelijks leven. Ook het verhaal in mijn boek om Project One van Ineos te kapen en om te vormen tot een vrijplaats, spreekt mensen aan (het verzet tegen de installatie van de methaankraker maakt deel uit van de acties van Climaxi, red.). Een andere lezer had het moeilijk om in te zien wat de gevolgen zullen zijn van een stijging van 1,5 °. Voor nog anderen las het te optimistisch omdat het op de valreep toch goed afloopt. Weer anderen vinden het te pessimistisch. Maar dat is goed dat er uiteenlopende reacties zijn.'
'Over het algemeen ben ik wel tevreden over de reacties. Ik had gehoopt om het meer in de media te krijgen. Ondanks de opgestuurde pers-exemplaren vond het tot nu toe weinig gehoor. Intussen blijven nieuwtjes over K3 vlot als belangrijk nieuws verspreid worden. Tja. Maar misschien moet ik nog wat geduld hebben en zal het boek zichzelf wel verspreiden. Met het boek wil ik ook een riem onder het hart steken van al die mensen die met alternatieven zoals korte keten en burgercoöperaties bezig zijn. Dat is een groeiende groep burgers en het mag misschien lijken dat wat ze nu doen marginaal is. Maar over enkele jaren zal de impact van die alternatieven groter zijn.'
Hebben er al wetenschappers op gereageerd? Zien zij het belang van je verhaal in om een stap vooruit te maken in het publieke debat?
'Weervrouw Gill Peeters (VTM) las het boek en stelde dat het belangrijk is om dit soort verhalen te maken, ook al is het voor een groot deel speculatie. We hebben verhalen nodig die ons toch weer moed geven, ondanks dat ons klimaat er slecht aan toe is, voegde ze toe. Verhalen dus waarin het tegelijk goed gaat en tegelijk slecht gaat. Want, laat dat duidelijk zijn: de toestand zal gewoonweg nog verslechteren. En enkel de technologie zal ons daarin niet kunnen helpen: het is niet door allemaal elektrisch te rijden of in een passief huis te wonen, dat de toestand zal verbeteren. Daarin geloven is een vorm van ontkenning.'
'Met de mensen van Climate Response heb ik een goed contact. Dat zijn wetenschappers van UGent die onderbouwde informatie over de klimaattoestand verstrekken. Met hen had ik het er over vanaf wanneer het PPM (concentratie CO2) zou kunnen beginnen dalen. Het ging bij hen -uiteraard- meer over de technische kant vanaf wanneer die daling mogelijk zou zijn. Was heel interessant om dat voor het verhaal in mijn boek te bestuderen en daarover prognoses te maken.'
'Ook met Extinction Rebellion heb ik ook een contact gehad, bv over de impact van het stijgende water en de invloed daarvan op steden zoals Brugge. Het boek kan in die zin ook een waarschuwende functie hebben; dat hoop ik tenminste.'
De gemeten concentratie PPM is een rode draad in het verhaal: die blijft eerst nog verder stijgen om pas eind 2050 te beginnen dalen. Zijn de prognoses van PPM-concentratie in je boek wetenschappelijk onderbouwd?
'Jawel, daarvoor heb ik berekeningen gemaakt op basis van wetenschappelijke metingen. Het is ook zo dat bij een crisis telkens een vermindering van de concentraties wordt vastgesteld -en dat is niet het geval bij het behalen van nieuwe internationale protocollen zoals Kyoto of het Verdrag van Parijs. Het was ook mijn uitgangspunt dat we met het bestaande kapitalistische groeimodel er niet zouden geraken om die cijfers te doen dalen. Dat model moet eigenlijk stilvallen. Een wereldoorlog is een manier om het te doen stilvallen. Maar mijn idee was om de stilstand te bekomen door een hacking van het geldsysteem, zodat de beursmarkt en de internationale handel volledig stilvalt. Dus eigenlijk uitgaand van een impact van de Corona-crisis, maar dan op een schaal maal tien of meer. En dan kan je de uitstoot effectief zien beginnen dalen en die concentraties volgen dan ook. Maar om de concentraties zo snel te kunnen laten dalen is een uitstoot-reductie nodig van vijftig procent of meer. Dus mag voor zo’n scenario de wereldeconomie niet meer opnieuw beginnen groeien. En als het uitvallen van het economisch model dan een tijdje aanhoudt gaan we dat wel merken in de concentraties.'
Communicatie als verbinding
In het verhaal heb je het ook over de noodzaak aan spiritualiteit. Ik herinner me uit ons vorige gesprek dat we lang geleden hadden voor een interview in de Giesbaergske Koleuren Gazette, dat je dat toen ook al aanhaalde. Kan 'amor mundi', een begrip dat we ook bij Hannah Arendt terugvinden, ons helpen in de transitie?
'Ik ben niet religieus of gelovig, maar een aantal gedachten van bijvoorbeeld boeddhisme, of die je ook bij natuurvolkeren terugvindt, zijn heel interessant en zorgen toch voor een soort verbondenheid met het geheel. Met spiritualiteit bedoel ik dat we in een rij staan van duizenden generaties en dat ik kan teruggaan naar de eerste cellen van vier miljard jaar geleden, dat ik daar eigenlijk mee verbonden ben. En dat ik met een boom bijvoorbeeld ook wel een aantal kenmerken gemeen heb. In het verhaal schrijf ik het ook dat de klassieke religies steeds minder aanhang hebben bij de mensen, maar dat er een grote beweging is van steeds meer mensen die zich verbonden voelen met de natuur. Biocentrisme is dat (een ethisch standpunt dat inherente waarde uitbreidt naar alle levende wezens, red.). We kunnen wel veel leren van hoe natuurvolkeren omgaan met hun omgeving, zich daar niet bovenstellen en met eerbied en dankbaarheid naar kijken.'
'In linkse middens hebben ze daar vaak wat moeite mee, merk ik. Hoewel ik merk dat dat ook wat aan het veranderen is. Je ziet bijvoorbeeld bij Extinction Rebellion (internationale, sociale beweging die zich verzet tegen klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit, red.): zij organiseren nu ook rouwcirkels, terwijl ze anderzijds redelijk radicaal actie voeren op het autosalon. Ik denk dat die twee eigenlijk samen kunnen. Het gaat niet enkel over een materiële transitie maar ook over onze innerlijke waarden.'
'Alles staat met elkaar in verbinding. Bijvoorbeeld in de lucht die jij nu inademt (ons gesprek gebeurt online tussen Gent en Geraardsbergen, red.), zitten zeker argon-moleculen in die ik ooit ingeademd heb. En dat is ook wetenschappelijk bewezen. Dat maakt het heel interessant, dat de wetenschap die verbondenheid onderbouwt. Eveneens wetenschappelijk bewezen is bijvoorbeeld hoe bomen met elkaar communiceren. Twintig jaar geleden was het onmogelijk om daarmee naar buiten te komen, maar nu wordt dat toch aanvaarde kennis. In die zin heeft de wetenschap daarin een belangrijke bijdrage. Ik denk dat ook die evolutie niet te stoppen is. En die behoefte tot verbinding is ook met de Corona-crisis gebleken: meer mensen hebben weer de natuur leren ontdekken en naar juiste waarde te schatten.'
En wat nu? Evolueren we na deze pandemie naar een volgende? Staat Covid-20 ons te wachten?
'De huidige epidemie is nog niet voorbij. Het kan een voorbode zijn van een periode waarin nog veel onzekerheid de toon voert. De meest directe bedreiging kan nu in de voedselproductie gebeuren. En dat zal nog veel meer impact hebben. Maar het kan ook iets anders zijn. We weten het niet wat er nu zal volgen.'
'Mijn pleidooi is dat het goed is om te beseffen hoe kwetsbaar ons model is. En hoe vernietigend het is voor de natuur, de volledige planeet en voor heel veel mensen. Hopelijk is deze crisis een appèl om na te denken hoe we ons leven nu kunnen organiseren. Dat zou in het onderwijs een vak kunnen zijn, nl toekomstkunde. Het vak zou in ieder geval beter klinken dan boekhoudkunde. Kinderen leren nu dingen die over twintig jaar volledig waardeloos zullen zijn.'
Zal dat op collectief vlak doorklinken?
'Het is niet ondenkbaar dat er na de Covid-crisis een wraak-gevoel zal heersen bij sommigen en dat ze gaan wraak-vliegen of wraak-shoppen. Wraak-feesten zijn niet uitgesloten. Vooral bij jonge mensen zie ik dat wel gebeuren en dat is voor hen niet ongezond, want ze staan nu toch al een jaar on-hold. Maar ik hoop vooral dat bij mensen met macht toch het besef groter wordt om de mindset te veranderen; en dat ze inzien dat die transitie niet te duur is, wel integendeel.'
Wat staat er nog op je agenda?
'Samen met muzikant Osama Abdulrasol en sopraan Helena Schoeters maakte ik een muzikale versie van het boek, die online gestreamd wordt. En hopelijk kunnen we in de zomer met die voorstelling ook op tournee gaan. In de toekomst zou ik ook vormingen willen geven, bij bedrijven en organisaties, met oefeningen om te kijken over waar we over tien of twintig jaar zullen staan, vanuit verschillende aspecten.'
'Of, als de pandemie nog lang duurt, kan ik intussen aan deel twee van Amor Mundi beginnen. Op het eind van het boek is de hoofdfiguur Man pas zevenentwintig. Dus aan dat verhaal kan nog verder geschreven worden. Daar zit heus nog marge op.'
We zijn al benieuwd naar de avonturen in de sequel van Amor Mundi!
Dank voor dit boeiend gesprek over heden en toekomst.
Wim Schrever
Info en bestellen kan via deze link.
Een gesigneerd boek bestellen kan via deze link.