Als risico's viraal gaan

DG: Dit is een perspectief dat we vanuit de sociale media moeten toevoegen aan de medische benadering. Risico’s zijn niet alleen objectieve risico’s. We interpreteren als mensen die risicograad. Risico’s worden geframed en geënsceneerd, Sommige nemen we ernstig of overschatten we, bij andere risico’s hebben we de neiging ze te onderschatten. Media spelen daar een rol in. Experten spelen daar een rol in. Het laat zien waarom bepaalde risico’s heel dwingend kunnen worden. Het ensceneringsperspectief is een bril om te kijken hoe bepaalde zaken op de maatschappelijke agenda worden gezet. De klimaatcrisis raakt al 20 jaar moeilijk op die maatschappelijke agenda. Waar bij malaria, tbc of cholera die de voorbije decennia veel meer slachtoffers hebben gemaakt minder mobiliserend effect hebben, omdat ze zich niet in de westerse wereld afspelen.

SR: Heeft het mobiliserend effect vooral daarmee te maken? Met wie het risico treft? Of zijn er ook nog andere objectieve factoren die dit kunnen verklaren? Bijvoorbeeld het risico op vermenigvuldiging?

DG: Er zijn objectieve factoren die dat stimuleren, maar ook dan mediëren experten, politieke debatten,…  voor een stuk die risico’s. Dat maakt dat we voor sommige risico’s op de rem gaan staan en dat andere risico’s in ongezien tempo het ‘Risico Nummer 1’ worden en dominant worden in de perceptie. Wat er bij corona in objectieve zin heeft meegespeeld is dat de incubatietijd zeer kort is. Doe je nu niks aan het klimaat, dan zal je de gevolgen binnen verschillende jaren zien. Reageerde je niet op tijd op corona, dan zag je binnen de veertien dagen de gevolgen in ziekenhuisopnames en binnen de zes weken in aantal overlijdens. Die relatief korte incubatietijd heeft bijgedragen aan de dwingendheid van de coronacrisis.

SR: Als je zegt dat we meer en meer in een risicosamenleving leven, dan wordt het ook meer en meer de taak van de politiek om risico’s in te schatten, om rationeel te kunnen anticiperen. Dat debat heeft bij corona heel publiek gewoed: had de politiek sneller moeten reageren? Hebben ze goed gereageerd? Iedereen had daar wel een mening over en het debat was op het scherp van de snee. Wat is jouw inschatting van de rol van de politiek in het beheersen van de crisis?

DG: Ik denk dat er twee dingen over te zeggen zijn. Wereldwijd hebben bijna alle landen de mogelijkheid van een pandemie onderschat. In september 2019, in onverdachte tijden, publiceerde de Global Preparedness Monitoring Board een rapport, ‘the world at risk’, dat eigenlijk een waarschuwing was aan regeringen wereldwijd: de kans op wereldwijde pandemieën wereldwijd neemt zienderogen toe en onze gezondheidssystemen zijn daar niet aan aangepast. Eigenlijk leest dat als een kroniek van een aangekondigde pandemie. Bovendien zeggen recente versies dat Covid-19 niet alleenstaand zal zijn. Risico’s zoals ontbossing en globalisering maken dat de kans op pandemieën groot blijft. Het is typisch voor risicomaatschappijen dat wetenschappelijke info voorhanden was, maar dat het te traag wordt opgepikt. Aan de andere kant heeft de politiek al bij al snel gereageerd eenmaal het dwingend was, toen de beelden van de ziekenhuizen uit Italië binnenkwamen. In tijden van veel onzekerheid, met veel informatie die ontbrak, in ons land zelfs zonder volwaardige regering, hebben politici toch maatregelen genomen die heel ver gingen en waarbij men heel snel probeerde te reageren. Als je een beetje afstand neemt en terugkijkt hoe je zou gedacht hebben dat een regering dergelijke maatregelen zou nemen om een pandemie tegen te gaan, dan had je je dat niet kunnen voorstellen. Het politiek systeem was ondanks alles behoorlijk performant. En dat stemt mij eigenlijk optimistisch. Want dat betekent dat het idee dat de samenleving niet maakbaar is, het neoliberale mantra van Margaret Thatcher, niet klopt. Dat we in de aanpak van de crisis hebben gezien dat de maakbaarheid van de samenleving groter is dan we denken.

SR: Hebben we daar niet een aantal fasen in gekend? In maart kwamen er drastische maatregelen zoals wij beiden in onze levens nooit eerder zagen. Dat werd goed nageleefd, er was een groot gevoel van solidariteit, van samenhorigheid. Op een bepaald moment is dat beginnen eroderen, verbrokkelen. Hoe kwam dat, denkt u?

DG: Ik denk dat er inderdaad een steeds grotere coronamoeheid aan het komen is. Het is ook een verschuivende tijdshorizon. Op het moment dat de eerste maatregelen genomen werden had niemand kunnen denken dat we een jaar later nog altijd in een coronacrisis zouden zitten, met een avondklok en verregaande lockdownmaatregelen. Dus je ziet die tijdshorizon voortdurend verschuiven. In die eerste fase was dat met grote solidariteit: wij kunnen samen dat virus aan en we zijn bereid om voor korte tijd verregaande maatregelen aan te nemen en misschien wordt het na de paasvakantie of voor de grote vakantie beter. Er is dan even een versoepeling geweest. Toen er opnieuw maatregelen dienden genomen te worden in het kader van de tweede golf en bleek dat dit niet voor twee of drie weken was, merkte je dat dit zorgde voor moeheid. Moeheid van mensen die hun job kwijtraken, opgesloten raken, zondebokken zoeken,...