Is Fluxys toekomstproof?

De structuur van Fluxys

Fluxys werd in 2001 opgericht nadat de gastransportactiviteiten werden afgesplitst van Distirgas in het kader van de Europese richtlijnen voor de liberalisering van de energiemarkt. De grootste aandeelhouder met 77,41% in Fluxys is Publigas – de gemeentelijke holding waarin verschillende intercommunales (zoals Imewo, IKA, Interfin en Socofe) aandeelhouder zijn. Die intercommunales zijn dan op hun beurt weer een samenwerking tussen heel wat gemeenten. Andere grote aandeelhouders van Fluxys zijn:

• Het Zwitserse infrastructuurfonds EIP (met 15,24%) dat private investeerders rendabele fondsen aanbiedt in de energiesector,
• FPIM (de federale Participatie- en investeringsmaatschappij met 3,44%),
• AG insurance (met 1,98%),
• Ethias (1,32%),
• En het personeel en management van Fluxys (met 0,61 %).

Fluxys is op haar beurt dan weer voor 90% eigenaar van Fluxys Belgium (de overige 10% staan op naam van Euronext) en helemaal van Fluxys Europe en Fluxys International. Die structuur zorgt voor een wildgroei aan (lucratieve) politieke mandaten, met sinds 2009 Daniël Termont van Vooruit aan het hoofd van het bestuur en opake organisatievormen waarbij de transparantie soms lijkt verloren te gaan.

Bovendien zorgt die gemengde aard van een overheidsbedrijf met private partners en beursnotering mogelijks voor tegenstrijdige belangen: enerzijds het verzekeren van goede rendementen en anderzijds maatschappelijke belangen. Daar komt kritiek op uit zowel politieke middens als uit het middenveld.

Zo spreekt PVDA fractiemedewerker voor energie en klimaat Wim Debucquoy over een een "democratisch deficiet" wanneer Climaxi hem contacteert over het onderwerp. Debucquoy gaat verder dat "er vandaag een democratisch probleem is met Fluxys. De netbeheerder gedraagt zich als een marktpartij en blijft vasthouden aan fossiele energie zolang daar vraag naar is". Het idee is dat het dan ook cruciaal is dat we terug democratische controle krijgen over netbeheerder Fluxys – sinds de liberalisering is het immers een beursgenoteerd bedrijf – zodat het de energietransitie kan ondersteunen en realiseren. Dat betekent ook dat we de besluitvorming van Fluxys moeten democratiseren. Dat geldt ook voor de intercommunales die op gemeentelijk niveau het distributienet beheren. Die worden nu vooral gebruikt om mandaten te verdelen en zo het inkomen van politici aan te dikken terwijl ze zich ondertussen gedragen als privébedrijven en veel te hoge prijzen aanrekenen. De mandaatzoekers moeten volgens Debucquoy vervangen worden door burgers die een echte democratische controle uitoefenen: "Fluxys investeert vandaag nog massaal in nieuwe gaspijpleidingen en LNG-terminals in het buitenland".

Ook Angelos Koutsis, beleidsmedewerker bij Bond Beter Leefmilieu (BBL), heeft zijn ideeën over de structuur van Fluxys: "Fluxys heeft een ingewikkelde aandeelhoudersstructuur. Publigas is een gemeentelijke holding waar intercommunales vertegenwoordigers naar sturen. Vaak is er bij de intercommunale unanimiteit vereist, waardoor kritiek op het (investerings)beleid van Fluxys van enkele gemeenten het bijna nooit tot de Algemene Vergadering van Publigas haalt.".

Koutsis pleit ook voor een Performance Based Regulation: "De regulatie nu dient om de distributienetbeheerders te stimuleren om kosten-efficiënt en klantvriendelijk te werken en een sterke dienstverlening te bieden. Zaken die in andere sectoren door een competitieve markt worden gestimuleerd. Performance based regulation beloont daarbovenop de netbeheerder om doelstellingen te bereiken zoals energie-efficiëntie, vraagsturing en de uitstoot van gebouwverwarming terug te dringen. Zo wordt de winst die het bedrijf mag maken bepaald door hoe goed ze is in het behalen van maatschappelijke doelstellingen" zoals bijvoorbeeld toekomstgerichte sociale en klimaatneutrale doelstellingen.

Zijn Fluxys en België klaar voor een energietransitie?

Over die maatschappelijke doelstellingen valt nu wel nog een en ander te zeggen. Zo steeg de aanvoer van Russisch LNG in Zeebrugge sinds de oorlog in Oekraïne met 70%. Het is door deze Fluxys terminal dat Rusland het hele jaar door gas kan exporteren naar China. De vraag is maar hoeveel dit bijdroeg aan de wapenproductie van Rusland en aan het Oekraïense dodenaantal. Het contract met het Russische Yamal LNG loopt alvast nog tot 2034.

Vlaams Parlementslid Staaf Aerts van Groen stel dat: "België dankzij de keuzes uit het verleden een doorvoerland voor gas is. Met de inkomende capaciteit kunnen we altijd ruimschoots onze eigen noden dekken. Het conflict in Oekraïne en de daaraan gekoppelde energiecrisis leert ons dat we dit moeten koesteren maar ons ook klaar maken voor de toekomst."

Angelos Koutsis (BBL) : "In welke mate diversifiëren we onze energiebevoorrading? Van welke landen is het oké om afhankelijk te zijn? Hoeveel mag energiebevoorrading meer kosten? Aangezien Fluxys als hoofdaandeelhouder de gemeenten heeft en ook een gereguleerd bedrijf is, zouden overheden kunnen eisen dat Fluxys bijvoorbeeld een zorgplicht toevoegt als voorwaarde om toegang te krijgen tot het transmissienetwerk. Zo zou bijvoorbeeld Russische LNG geweerd kunnen worden maar ook LNG uit andere landen komt dan mogelijk in het vizier, afhankelijk van de definitie."

In een toekomst zonder fossiele brandstoffen is ook aardgas een uitdovende energiebron. Wat betekent dat voor Fluxys? Zo beschikt Fluxys in België‘ over zo’n 7.600 km aan pijpleidingen voor aardgas. In geheel Europa gaat het om 12.000 km. Bovendien blijft Fluxys op dit moment verder investeren in dergelijke infrastructuur. Zo kocht het recent voor 760 miljoen euro een belang van 24% in Open Grid Europe, met 12000 km de grootste gasnetbeheerder van Duitsland.

Staf Aerts (Groen): "Allereerst is het overduidelijk dat Fluxys niet anders kan dan zich voor te bereiden op een toekomst zonder fossiele brandstoffen. Als het zich hier niet op voorbereidt, dan zal ze simpelweg ophouden te bestaan. Fluxys weet dat het transport van aardgas een uitdovend verhaal is en wil daarom op de kar springen van het transport van hernieuwbare moleculen zoals waterstof, maar ook van biomethaan en andere. De toekomst wordt al langer voorbereid. Daarom heeft Tinne Van der Straeten al in oktober 2021 de federale waterstofstrategie gepubliceerd. De energietransitie zal worden gerealiseerd door – naast energiebesparende maatregelen – in te zetten op de elektrificatie van en de ontwikkeling van hernieuwbare energie in ons land, maar ook door in te zetten op hernieuwbare waterstof en afgeleide moleculen. Deze moleculen maken het mogelijk om moeilijk te elektrificeren sectoren koolstofvrij te maken en vergemakkelijken de invoer van energie."

Aerts gaat verder dat: "Naar analogie met de keuzes die sinds de jaren 1970 werden gemaakt voor de ontwikkeling van onze aardgasinfrastructuur – zoals de LNG-terminal in Zeebrugge en een goed gekoppeld transportnetwerk waardoor we de huidige crisis het hoofd kunnen bieden – willen we België positioneren als invoer- en doorvoerhub voor hernieuwbare moleculen in Europa. Alle investeringen van vandaag en in de toekomst moeten deel uitmaken van de opbouw van infrastructuur die de energietransitie ondersteunt. Een pijpleiding zoals die tussen Opwijk en Desteldonk zal bijvoorbeeld reeds klaar zijn voor het vervoer van waterstof en zal in het waterstofvervoersnet worden geïntegreerd zodra dat nodig en mogelijk is. Zo kunnen we onze industrie en bedrijven toegang tot goedkope hernieuwbare moleculen garanderen en tegelijkertijd de energietransitie van onze buurlanden ondersteunen."

Maar BBL is echter kritisch over de zogenaamde klimaattransitie van Fluxys. Koutsis stel dat: "Het bedrijf heeft zeker een toekomst in klimaatneutrale samenleving, denk bijvoorbeeld aan het transporteren van groene waterstof en CO2-pijpleidingen. Maar de volumes die ze zullen transporteren zullen veel kleiner zijn dan de huidige volumes aardgas. Fluxys heeft nog niet geaccepteerd dat aardgas geen transitiebrandstof is. Hierdoor blijven ze gas lock-ins promoten en maken ze de verkeerde investeringen met een gigantisch risico op stranded-assets. Fluxys pretendeert dat aardgas infrastructuur makkelijk om te bouwen is naar waterstofinfrastructuur. Dit is incorrect. Het gaat steeds gepaard met bijkomende investeringen en vaak is het technisch zelf niet haalbaar. Toch wordt dit smoesje gebruikt om nieuwe investeringen in aardgas infrastructuur goed te keuren."

Ook PVDA heeft bedenkingen: "We willen Fluxys en de distributienetbeheerders van het aardgasnetwerk dan ook verbieden om nog te investeren in fossiele infrastructuur. Daartegenover staat dat we voor het transport van waterstof een publieke netbeheerder nodig hebben. Die moet zowel de toekomstige als bestaande waterstofpijpleidingen beheren. Ons land heeft al het tweede grootste waterstofnetwerk van heel de wereld, goed voor zo’n 600 km aan pijpleidingen. Dat netwerk is echter in handen van een privébedrijf: Air Liquide."

"Toen de regering in 2023 voorstelde om het beheer van de bestaande waterstofpijpleidingen over te dragen aan een onafhankelijke netbeheerder, verzette Air Liquide zich sterk. Ze begon intensief te lobbyen en stuurde meerdere boze brieven naar het parlement. Met succes: zelfs na de goedkeuring van de Waterstofwet in de Kamercommissie Energie trok de regering haar wet terug en paste deze op het laatste nippertje aan: Air Liquide mag haar netwerk behouden. Het is echter essentieel dat de uitrol van grootschalige waterstofproductie en de ontwikkeling van de bijhorende infrastructuur op een gecontroleerde en planmatige manier plaatsvindt. We willen dan ook dat het bestaande waterstofnetwerk overgedragen wordt aan de publieke netbeheerder. We laten nog in het midden of dit Fluxys is – nadat we de netbeheerder opnieuw in publieke handen zouden hebben genomen – of een nieuwe netbeheerder."

Als conclusie lijkt het duidelijk dat er veel vragen te stellen zijn bij de structuur van Fluxys, de investeringen die volop worden gedaan en haar rol in het toekomstige energiebeleid van ons land. Het wordt dus dringend tijd voor een groot maatschappelijk debat ter zake en de nodige ingrepen in het beleid.

Sammy Roelant

Ter informatie: voor dit artikel werden ook Vooruit en Fluxys gecontacteerd om naar hun standpunten te peilen. Ondanks herhaaldelijk aandringen van Vlaams Parlementslid Annick Lambrecht bij haar fractie, kregen we echter helaas geen respons. Gezien de voorzittersrol van Termont was dit nochtans een interessante toevoeging geweest.