Nucleaire deal: kernachtig bedrog

Gegarandeerde winsten voor Engie, onzekerheid voor de gemeenschap

Met veel trompetgeschal werd vorige week de nucleaire deal aangekondigd. Er zou een akkoord zijn tussen de regering en Engie - of is het andersom? De twee 40 jaar-oude kernreactoren Doel 4 en Tihange 3 worden met 10 jaar verlengd. Engie krijgt een dubbele beloning. Er wordt een gegarandeerde elektriciteitsprijs voorzien. Bovendien wordt de verantwoordelijkheid voor het kernafval aan de staat overgedragen voor een éénmalig bedrag. Tweemaal kassa voor Engie. Tweemaal betalen door de gewone mensen. Geen wonder dat het aandeel van Engie na deze aankondiging de hoogte inschoot.   

Een deal in het voordeel van Engie
Welke regelingen zijn opgenomen in de deal tussen Engie en de regering? Vooreerst gaat het om de verlenging van de twee minst oude reactoren Doel 4 en Tihange 3. Samen hebben ze een vermogen van 2 GigaWatt. Minder dus dan de bijkomende capaciteit van offshore windmolens in de Westelijke Elisabethzone van het Belgisch deel van de Noordzee. Daartoe wordt een gemeenschappelijke structuur, een joint venture, opgezet tussen Engie en de Belgische staat. Daarmee wordt het risico van de uitbating van de twee oude reactoren al gehalveerd voor Engie.

Maar daar houdt het niet mee op. Naast de halvering van de uitbatingsrisico’s, krijgt Engie nog twee reuzecadeaus. Ten eerste wordt een prijsniveau gewaarborgd dat alle kosten dekt, plus “een redelijk rendement”, zoals dat in het kapitalistisch jargon mooi omfloerst wordt. Als de marktprijs zakt onder dit gewaarborgd niveau, krijgt Engie bijbetaald. Omgekeerd zal ze een saldo boven dat niveau moeten afstaan. Mooie deal, voor ieder wat zou men zeggen. Maar het punt is dat de consument nooit van lage prijzen zal kunnen genieten, daar Engie in dat geval bijgepast krijgt. De consument en/of belastingbetaler draait dus op voor de prijsgarantie ten voordele van Engie. Erger nog, men verwacht juist dat naarmate stroomproductie uit wind en zon toeneemt, de marktprijzen ook steeds meer zeer laag zullen zijn. Tot ze zelfs negatief worden op de groothandelsmarkt, zoals dit vorig weekend ook gebeurde.

De vervuiler betaalt niet (alles)
Als klap op de vuurpijl mag Engie zich voor een éénmalig bedrag van 15 miljard euro ontdoen van alle onzekerheden die gepaard gaan met het radioactief afval. En al lijkt 15 miljard een hoog bedrag – niemand weet wat de uiteindelijke kost zal zijn. Het risico van kostenoverschrijding wordt volledig bij de staat gelegd – lees: de belastingbetaler en/of elektriciteitsconsument. Dan mag Engie in de pers nog beweren dat de staat er misschien geld zal aan overhouden… Als dat zo is, waarom behoudt Engie dat “aantrekkelijk perspectief” dan niet bij zichzelf? Daar is wel een antwoord op: de schattingen door het CNV (Commissie voor Nucleaire Voorzieningen) schat keer na keer de benodigde bedragen voor afval en ontmanteling steeds hoger in. En Engie heeft de laatste verhoging zelfs aangevochten. Neen, Engie wil van die onzekerheid en de dreiging van uit de pan swingende kosten vanaf. Dat de koers van het Engie-aandeel gestegen is vlak na de bekendmaking van de deal is ook geen toeval.

We hebben die twee kernreactoren niet nodig, integendeel
Sommige politici, en dan nog het meest degenen uit strekkingen die het verleden willen bestendigen (vooral nationalisten, maar ook liberalen) beweren dat die twee reactoren nodig zijn voor de bevoorradingszekerheid. De twee reactoren zouden betrouwbare elektriciteit leveren. En we zouden “onze eigen” energie produceren. Men verwijst daarbij zonder schaamte naar de zorgwekkende toestand van kernenergie in Frankrijk, en naar de oorlog in Oekraïne.

Kerncentrales zijn onbetrouwbaar
Als er één zaak is die duidelijk is, dat is dat kernenergie zorgelijk is. Dat zeggen ze zelf. Want ze halen de zorgelijke toestand van de kernreactoren in Frankrijk aan als reden… om kernreactoren te verlengen. Hoe men het argument tegen een verlenging, omdraait in een argument ervoor! Want als de problemen met de Franse kernreactoren iets aantonen, dan is dat kernenergie allesbehalve betrouwbaar is. De oude kernreactoren in Frankrijk liggen om de haverklap onverwachts stil, door ernstige veiligheidsbedreigingen. Zo moesten zelfs de minst oude reactoren van 1500 MW in Civaux en Chooz onverwachts stilgelegd worden wegens problemen in het primaire circuit (dat ook doorheen de kernreactor zelf loopt). En in België kenden we de sterk op en afgaande productie tussen 2012 en 2021, door vele onverwachtse stilstanden. Het jaar 2015 en 2018 waren absolute dieptepunten, toen kernenergie ervoor verantwoordelijk was dat we het dichtst ooit bij black-outs hebben gestaan. Ook toen werd als oplossing gepropageerd dat de oplossing ligt bij… het langer openhouden van kerncentrales. 

Bovendien hebben kernreactoren massa’s koelwater nodig. In Frankrijk moesten soms tientallen kernreactoren stil gelegd of verminderd worden, gewoon omdat de rivieren waartegen zij gebouwd zijn onvoldoende water aanvoerden. Dat vormt een enorm probleem bij elke hittegolf en elke droogteperiode.

Kerncentrales zijn een weerloos oorlogsdoel
Men haalt ook de oorlog in Oekraïne aan als reden om twee oude kernreactoren te verlengen. Als Oekraïne één zaak leert, is dat kerncentrales een levensgroot gevaar zijn in oorlogstijd. Geen enkele kerncentrale kan de meest moderne beton doorborende raketten weerstaan. Maar ook vernietigingen aan de hoogspanningslijnen of de koel- en noodkoelsystemen kunnen een nucleaire ramp veroorzaken. Vanuit een hogere oorlogsdreiging dienen we dus ons zo snel mogelijk te ontdoen van alle kerncentrales, in plaats van oude reactoren te verlengen, of zelfs nieuwe te bouwen.

En veel eigen energie is er aan kernenergie niet. België is 100 % afhankelijk van buitenlands uranium en brandstofstaven. België is bovendien afhankelijker van Russisch uranium dan van Russisch gas. Er bestaan niet veel eigen energiebronnen. Alleen zon, wind en in mindere water en aardwarmte zijn werkelijk “eigen energiebronnen”. Al de rest aan energievormen worden ingevoerd.

Kernenergie verhindert klimaatbeleid
Maar er is meer. Kerncentrales verhinderen dat landen die er gebruik van maken werkelijk doorstoten naar een systeem dat werkt volgens de analyses en aanbevelingen van het IPCC. Vooreerst is kernenergie als een tang op een varken als het erom gaat hernieuwbare energie aan te vullen. Ze stellen zich graag voor als de natuurlijke bondgenoot van hernieuwbare energie. Maar waar ze echt voet aan de grond hebben of krijgen, wordt de ontwikkeling van hernieuwbare energie juist geremd. Zo beklaagt EPZ, de uitbater van de kerncentrale van Borssele, dat de offshore windparken die in Borssele aan land komen, de werking van de kerncentrale bemoeilijken. In feite geeft ze hiermee toe dat kernenergie en hernieuwbare energie elkaar tegenwerken: kernenergie werkt hernieuwbare energie inderdaad tegen. Kernenergie-uitbaters willen hun installaties maximaal doen draaien. Daarvoor moeten bij relatief lagere vraag windmolens en zonnepanelen afgezet worden, zelfs al schijnt de zon of waait de wind. Dat maakt deze energievormen kunstmatig duurder, of minder goedkoop.

Hernieuwbare energie heeft nood aan een flexibele partner, niet aan basislast
Wind en zon zijn op en afgaande energiebronnen. Om evenwicht tussen vraag en aanbod te hebben, is er dus nood aan allerlei flexibele mechanismen, zoals internationale verbindingen van hoogspanningslijnen (interconnectie), het flexibel maken van de vraag naar elektriciteit (vraagsturing), het opslaan van een teveel aan elektriciteit voor later gebruik, en zeer flexibele andere productie-installaties.

Klimaatneutraal is onvoldoende, klimaatpositief is de boodschap
Het IPCC beveelt al 10 jaar aan om broeikasgassen netto op te nemen (=klimaatpositief) in plaats van uit te stoten. Bij elk nieuw rapport kunnen we in de rapporten van het IPCC, het klimaatorgaan van de VN, lezen dat we grote hoeveelheden broeikasgassen netto moeten afvangen, ook in de energiesector. Hoe recenter het rapport, hoe meer en hoe sneller we zelfs mondiaal elk jaar miljarden ton CO2 netto moeten afvangen (en liefst hergebruiken). Alleen bepaalde vormen van hernieuwbare energie kunnen dat. 

Klimaatpositieve hernieuwbare energie
Volgens de 11 maart beweging hebben we nood aan een beperkt aantal flexibele gascentrales op biomethaan en circulair gas, met afvang en hergebruik van CO2. Daardoor kunnen we de uitstoot van CO2 zelfs omkeren: in plaats van uitstoot van CO2, kan men CO2 netto afvangen. 

Mits een juiste verbrandingstechniek met zuivere zuurstof, kunnen daardoor zowel uitstoot van broeikasgassen als van het schadelijke NOx vermeden worden. Zuivere zuurstof ontstaat als tweede product wanneer men groene waterstof produceert door elektrolyse van water. Dat kan men doen met het teveel aan hernieuwbare energie op piekmomenten. Tegelijk is dit een vorm van opslag van hernieuwbare energie. 

Daartoe hebben we een landbouwsysteem nodig, dat veel “armer” is aan dierlijke eiwitten, en veel meer mikt op grond besparende plantaardige eiwitten. Zo kan er grond vrijkomen voor zowel herbebossing en uitbreiding van natuurgebieden, als alternatieve teelten voor de productie van materialen (textiel, bouw,…) en energie (biomethaan). Bij de productie van biomethaan kan het bezinksel van het productieproces circulair terug als meststof naar het land. Het gaat hier om een combinatie van technologieën die reeds bestaan, en bij juiste prioriteit, snel opgeschaald kunnen worden.

Bronnen
https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/05/SYR_AR5_FINAL_full_wcover.pdf
https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_SPM.pdf
https://unfccc.int/sites/default/files/english_paris_agreement.pdf, article 16§8, IAEA
https://www.laka.org/nieuws/2022/kerncentrale-borssele-probeert-meer-windcapaciteit-tegen-te-houden-18046
https://www.sortirdunucleaire.org/secheresse-canicule-nucleaire 
https://www.sortirdunucleaire.org/Le-nucleaire-est-un-danger-pour-l-eau?origine_sujet=LI202306 
https://www.sortirdunucleaire.org/Le-nucleaire-met-notre-eau-en-danger-58070 
https://www.tijd.be/ondernemen/milieu-energie/ceo-engie-electrabel-de-kans-is-groot-dat-de-belgische-staat-straks-nog-geld-overhoudt/10478188.html
https://trends.knack.be/nieuws/macro-economie-beleid/engie-en-belgische-regering-sluiten-redelijk-faire-deal/

Marc Alexander, 11 maart beweging