Minister Demir en het Departement Zorg Vlaanderen negeren het PFAS-bloedonderzoek

Industrie Klimaatbeleid

Resultaten PFAS-bloedonderzoek

Climaxi en lokale actiecomités van Ronse, Kruisem, Oostende, Kortemark en Stabroek brachten gisteren (17/8/2023) de resultaten naar buiten van het bloedonderzoek naar PFAS die zij organiseerden in deze gemeenten. We weten dat er op deze plekken historische en/of huidige vervuilingshaarden van PFAS zijn via de (textiel)industrie, grootschalige brandoefeningen of stortplaatsen. In totaal lieten 140 mensen hun bloed testen. De labo-resultaten werden geanalyseerd door de Nederlandse chemicus, toxicoloog en professor Jacob de Boer - een autoriteit aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Uit de analyse blijkt dat 3 op 4 van de geteste mensen PFAS-gehaltes in het bloed heeft die de gezondheidsnorm overschrijden. De Europese EFSA-norm stelt dat wanneer we meer dan 6,9 microgram PFAS per liter bloed aantreffen, er gezondheidsrisico’s kunnen optreden ten gevolge van deze chemische vervuiling. De individuele resultaten bevinden zich tussen 7,2 tot uitschieters van maar liefst 815 microgram per liter bloed. Wanneer we per site naar de gemiddelde en mediaanwaarden kijken, zitten vier gemeenten boven de gezondheidsnorm, waarbij vooral Ronse en Kruisem eruit springen.

Tabel 1: PFAS (de som van PFOS en PFOA) in serum per locatie, © Jacob de Boer

PFAS bloed_a

*De EFSA-norm van 6,9 ug/l geldt voor de som van PFOS, PFO, PFHxS en PFNA

PFAS – voornamelijk wanneer mensen hoge gehaltes in het bloed en lichaam hebben – wordt in verband gebracht met o.a. nierkanker, teelbalkanker, negatieve effecten op de werking van de schildklier, de lever en de zwangerschap, een verhoogde cholesterol en colitis ulcerosa. Recente studies geven intussen aan dat er ook bij een lagere blootstelling aan PFAS een negatief effect kan ontstaan op het immuunsysteem (bijv. door een verminderde werking van vaccinaties).

Bij een aantal mensen die zich lieten testen werden (erg) hoge waarden vastgesteld waarbij de EFSA-gezondheidsnorm tot zelfs 119 keer overschreden werd. Hierbij stellen we vast dat het risico op hoge(re) waarden toeneemt wanneer bewoners eieren en groenten uit eigen tuin eten of putwater gebruiken om te drinken of te koken.

Van PFAS weten we dat het een bijzonder persistente stoffen zijn die amper afbreken en zich daardoor opstapelen in de omgeving en het lichaam. Met andere woorden: we raken er nog moeilijk vanaf én bij verdere blootstelling lopen de concentraties in het bloed nog verder op. Dus ook bij waarden onder of op de norm (zoals in Stabroek) is het belangrijk om te voorkomen dat het erger wordt.

Tabel 2: PFAS (de som van PFOS en PFOA) in serum per locatie, © Jacob de Boer

    PFAS bloed_b

     

      Hoewel een steekproef van 140 proefpersonen mooi is, is ze niet representatief om statistische analyses uit te voeren. Dit bloedonderzoek had evenwel nooit de bedoeling om te resulteren in een volwaardige wetenschappelijke studie. Climaxi, buurtcomités en artsen wilden voornamelijk een antwoord bieden op burgers die de PFAS-waarde in hun bloed wilden kennen en zich, terecht zo blijkt, zorgen maken over wonen nabij een vervuilingshaard. Daarnaast geven deze resultaten wél een indicatie dat er iets aan de hand is op deze plekken en bij uitbreiding in Vlaanderen, waar de PFAS-verontreiniging ruim verspreid is.
       

      Het kabinet Demir en het Vlaams Departement Zorg halen de schouders op

      De verontrusting die naar aanleiding van deze resultaten leeft bij getroffen bewoners, toxicoloog prof. de Boer, milieuadvocate Isabelle Larmusseau, artsen, lokale bewonersgroepen en Climaxi wordt niet gedeeld door het kabinet van Minister van Omgeving Zuhal Demir en het Vlaams Departement Zorg.

      De krant De Standaard (17/8/2023) tekende in een reactie op dat er volgens het kabinet van Demir momenteel geen extra actie nodig is: ‘Er is al een PFAS-actieplan voor heel Vlaanderen, de sites in Ronse zitten daar bijvoorbeeld bij. Het gaat om een inventarisatie, bodemonderzoeken en prioritering van welke gronden eerst aangepakt moeten worden’ verklaarde woordvoerder Andy Pieters. ‘Dat actieplan is vier weken geleden nog maar geüpdatet, er is geen noodzaak om dat nu nog eens bij te sturen omdat het volgens Climaxi niet snel genoeg gaat.’

      Het Vlaams Departement Zorg reageerde dan weer in Het Nieuwsblad (17/8/2023) dat bijkomende bloedonderzoeken niet nodig zijn omdat ze op ‘individueel niveau weinig meerwaarde hebben’ en er geen conclusies getrokken kunnen worden over iemands gezondheid. Ze specifiëren dat ‘uit dergelijke onderzoeken leert dus noch het individu, noch de overheid veel en uit de resultaten volgen geen nieuwe handelingen of acties die er vandaag al niet zijn.’ Het Departement verwerpt m.a.w. deze resultaten en beperkt zich tot het verderzetten van grootschalige wetenschappelijke studies (zoals in Zwijndrecht) en de reeds bestaande no-regretmaatregelen.

      Op niveau van het Vlaams Gewest haalt men dus publiek de schouders op. Achter de schermen lopen discussies tussen het Vlaams Gewest, provincies en lokale besturen over de verantwoordelijkheid voor PFAS-vervuiling en de sanering soms hoog op terwijl er op het terrein amper iets verandert. Men wéét dat er vervuilde sites zijn in Ronse, Kruisem, Kortemark, Stabroek en Oostende en andere plaatsen in Vlaanderen. Men wéét dat verschillende bedrijven zoals Indaver (Stabroek), Silvamo (Kortemark), Utexbel en Associated Weavers (Ronse), de luchthaven van Oostende en de oude stortplaats in Kruisem PFAS-bronnen zijn. Men wéét bij deze ook dat de vervuiling op deze plaatsen inwoners rechtstreeks treft. In Ronse liggen de resultaten zelfs in de lijn met de waarden die in Zwijndrecht nabij 3M aangetroffen worden. Toch moet er niets ondernomen worden of moeten plannen om te saneren niet versneld uitgevoerd worden.
       

      PFAS: krijgt het beleid het nog uitgelegd?

      Deze argumenten werden in één adem genoemd met begrip voor de ongerustheid van de personen die hun bloed lieten testen, moeten leven met hoge waarden en de daarbij horende gezondheidsrisico’s. Daarnaast volgt louter het advies dat men verder best PFAS-blootstelling vermijdt door geen putwater, groenten, fruit of eieren uit eigen tuin te consumeren, niet in de aarde te wroeten en stof in huis te vermijden. Wat met het veelvuldig gebruik van PFAS in verpakkingen, anti-kleef-keukengerei, sprays, make-up en textiel allerhande? Wat met PFAS dat via de lucht, de bodem, het water en zeeschuim verspreid wordt? Wat met bedrijven die nog steeds te veel PFAS mogen lozen omdat het Vlaams tijdelijk handelingskader er geen rekening mee houdt dat het vervuilingskrediet in Vlaanderen simpelweg op is? Wat met bouwprojecten op plaatsen waar de bodem en het grondwater met PFAS vervuild zijn? Wat wanneer de vervuilingshaard naast de deur onveranderd blijft?

      Het is bijzonder kras om mensen in deze problematiek vooral te wijzen op hun individuele verantwoordelijkheid terwijl de PFAS-vervuiling zo wijdverspreid is dat ze in de praktijk nog amper te vermijden valt. Zowel de overheid via haar laks vergunningenbeleid als industrieën allerhande zijn verantwoordelijk voor de historische en hedendaagse PFAS-vervuiling. Zij zijn dan ook verantwoordelijk om deze crisis met urgentie aan te pakken. Vlaanderen en haar bewoners worden letterlijk vergiftigd en de bevoegde overheidsinstanties zijn wederom niet gealarmeerd? Wel, dat maakt Climaxi des te ongeruster en des te gedrevener om dit dossier niet los te laten.

       

      Eisen

      De argumentatie van zowel het Kabinet van minister Demir als het Vlaams Departement Zorg overtuigt allerminst. Er stellen zich problemen van zowel historische als huidige PFAS-vervuiling die tot op vandaag effect hebben op mens en milieu. Daarom herhaalt Climaxi, samen met de lokale actiecomités, haar eisen ten aanzien van de bevoegde lokale, provinciale en gewestelijke beleidsniveaus:


      1. Er is nood aan betere communicatie over en opvolging van no-regretmaatregelen. We ondervinden dat bewoners van no-regret zones niet voldoende op de hoogte zijn van wat PFAS precies, de bestaande adviezen of deze niet opvolgen. Bovendien is het kras om verdere blootstelling aan chemische vervuiling te vernauwen tot een individuele verantwoordelijkheid terwijl de omgeving in dergelijke mate vervuild is dat mensen er amper aan kunnen ontsnappen. Een visie omtrent sanering blijft echter uit (zie punt 3).

      2. Verder bloed- en gezondheidsonderzoek, georganiseerd door het Agentschap Zorg en Gezondheid, is nodig in de reeds geïdentificeerde no-regretzones. Dergelijke screenings dienen terugbetaald te worden of gratis te zijn. Onze analyse geeft een indicatie dat er (ernstige) vervuilingshaarden zijn naast Zwijndrecht (zoals in Ronse en Kruisem) waarbij de bevolking en de omgeving aan PFAS blootgesteld wordt. Overal in Vlaanderen worden PFAS aangetroffen in bodem, (grond)water en de lucht maar er dient bijkomende aandacht en zorg te gaan naar ernstig verontreinigde zones.

      3. Er is nood aan een versnelde sanering van (ernstig) vervuilde sites. Tot nog toe ontbreekt het aan visie en planning op alle beleidsniveaus hoe men met sterk verontreinigde plekken zal omgaan, zowel naar preventie van verdere vervuiling/blootstelling als herstellende maatregelen. Graag wijzen we in deze nogmaals op de Europese Kaderrichtlijn Water, waarbij de waterkwaliteit substantieel verbeterd moet worden tegen 2027. Bovendien is een robuuste natuur belangrijk om effecten van klimaatontwrichting op te vangen. Het doorschuiven van verantwoordelijkheden tussen de overheden moet stoppen. Mensen verdienen een propere leefomgeving.

      4. Climaxi eist dat er dringend een verstrengd kader komt voor vergunningen. Dat Vlaanderen reeds ernstig vervuild is door PFAS weerhield de Vlaamse overheid er niet van om een ontoereikend tijdelijk handelingskader in te richten dat dergelijke vervuiling voornamelijk verder faciliteert. Het PFAS-kader waarin vandaag verdere vergunningen worden uitgereikt, dient danig verstrengd te worden. Het lijkt erop dat overheden nog onvoldoende (willen) beseffen dat deze forever chemicals bioaccumuleerbaar zijn en zich zodoende verder blijven opstapelen in mens en milieu. Er is geen ‘vervuilingsruimte’ meer over.

      5. Climaxi eist dat er een daadkrachtig milieu- en klimaatbeleid gevoerd wordt dat ook de biodiversiteits- en klimaatcrisis aanpakt. Algemeen is er een urgente nood aan een performant milieu- en klimaatbeleid dat effectief inspeelt op de bestaande situatie en toekomstige noden in het licht van de biodiversiteits- en klimaatcrisis. Bovendien stellen we vast dat besparingen op milieudiensten – denk aan inspectie, handhaving, adviesverlening – verder doorgedreven worden. Zowel de performantie als de onafhankelijkheid van deze uitermate belangrijke en noodzakelijke diensten wordt daarmee ondermijnd. Dat deze ‘”evolutie” zich doorzet in een tijdsbestek waarin de klimaat- en milieuproblematiek werkelijk dient aangepakt te worden, duidt op een verpletterend gebrek aan verantwoordelijkheidszin in hoofde van verschillende overheden.

      Michelle Van Impe, Filip De Bodt en Katrin Van den Troost


      Perscontacten: