Mercosur: gevaarlijk voor de boeren. (Deel 1)

Mercado Común del Sur, beter bekent als Mercosur, is een gemeenschappelijke zuidelijke markt. Deze bestaat uit Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay. Mercosur is een vrijhandelszone, naar voorbeeld van de Europese Unie. Dat wil zeggen dat de 4 Mercosur-landen onderling een vrij verkeer van goederen, kapitaal en personen kennen. Mercosur is de vijfde grootste gemeenschappelijke markt ter wereld en is opgericht in 1991. Sinds 1999 ondernemen de EU en Mercosur pogingen om een handelsakkoord te sluiten. In 2019, na een periode van intensievere onderhandelingen kwam er dan een ‘princiepsakkoord’ uit de bus. Dit akkoord werd fel bekritiseerd vanuit verschillende boerenorganisaties, milieuorganisaties.

Afgelopen maanden kwam het handelsakkoord terug onder druk te staan, deze keer kwam er naast de aanhoudende kritiek van milieuorganisaties ook druk vanuit de boeren en de groene fractie in het Europees parlement. Door deze druk is het geplande akkoord van december 2023 uitgesteld tot midden 2024.

Auto’s voor koeien

Het doel van een handelsakkoord tussen de EU en de Mercosur-landen is een open gedeelde markt creëren. Concreet betekent dit een afschaffing van de douane-taxen voor 91% van de producten die de EU exporteert naar de Mercosur-landen en een afschaffing voor 92% van de producten die de EU importeert vanuit Mercosur-landen.

Als gevolg van deze eenmaking van de markt verwacht Europa vooral meer auto’s, auto-onderdelen, chemicaliën (pesticiden) en farmaceutische producten te verkopen. De Mercosur-landen zouden dan voornamelijk hun producten uit de landbouwsector uitvoeren naar Europa. De landbouwproducten waar het hier vooral over gaat zijn: rundvlees, zuivel, kip, suiker en ethanol. Dit scenario zal dan voornamelijk ten goede komen van grote Europese bedrijven zoals de Duitse autofabrikanten en Bayer (produceert pesticide). De grote dupe van dit verhaal worden Europese boeren, kleine boeren uit de Mercosur-landen, Argentijnse arbeiders (actief in de auto-industrie) en het klimaat.

Deze focus op de handel van basisproducten uit de landbouw en mijnbouw vanuit de Mercosur-landen tegenover hoogwaardige industriële producten uit de Europese industrie, wordt daarom door Guus Geurts (Hoofdredacteur van de ‘Handel Anders Coalitie’) beschreven als een neokoloniaal verdrag.

Boeren zijn de pineut

De eengemaakte markt die het Mercosur handelsakkoord wil creëren zou een oneerlijke markt voor onze Europese boeren zijn. De Europese boer moet zich aan strengere regelgeving houden, die dienen om onze gezondheid en natuur te beschermen.

Zo maken de boeren in de Mercosur-landen gebruik van pesticiden die al lang verboden zijn in Europa. Volgens een rapport van ‘STOP Mercosur!’ is Brazilië de grootste pesticide verbruiker ter wereld. 74% van gewasbeschermers die er gebruikt worden, zijn verboden in Europa. Toch zien we dat veel van deze pesticiden afkomstig zijn uit Europa. Zo steeg bij Bayer-Monsanto de verkoop aan Brazilië van pesticide, die in Europa verboden zijn, met 50% tussen 2016 en 2019.

Uit een studie van Greenpeace (2023) bleek dat deze verboden pesticide momenteel al terug te vinden zijn in onze Europese supermarkten. Zij voerden onderzoek naar residu van pesticiden op limoenen uit Brazilië. Dit onderzoek werd uitgevoerd in verschillende Europese landen. Uit hun onderzoek bleek dat 90% van de onderzochte limoenen een mix van verschillende pesticiden, herbiciden en fungiciden bevatten. Deze giftige cocktail zorgt dan niet alleen voor een oneerlijke concurrentie met de Europese boeren, maar vormt ook een gevaar voor de volksgezondheid.

Greenpeace waarschuwt dat bij het doorvoeren van het Mercosur handelsakkoord het gebruik van pesticide zal toenemen. Dit vanwege de lagere importtaksen op pesticiden voor de boeren in Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay. Verder ijvert Greenpeace voor een consequent Europees beleid, dat niet toe laat om pesticiden die hier verboden zijn te exporteren naar de rest van de wereld.

Naast pesticiden zijn er in de Mercosur landen ook minder strenge regelgeving rond antibiotica gebruik. Hoewel er reeds regelgeving bestaat rond welke antibiotica toegelaten zijn in de vleesindustrie is deze regelgeving een stuk lakser dan in Europa. Daarnaast verschilt deze tussen de vier landen. Dit verschil in regelgeving zorgt niet alleen voor een verdere oneerlijke concurrentie tussen Europese en de boeren uit de Mercosur-landen, maar heeft ook gevolgen voor de volksgezondheid en bevordert de ontwikkeling van antibiotica-resistente bacteriën wereldwijd.

Ten slotte is er ook nog een probleem met de traceerbaarheid van vee. Met uitzondering van Paraguay is er in de Mercosur-landen weinig tot geen zicht op de levensloop van vee. Dit maakt het moeilijk om na te gaan of het vlees dat naar de EU komt invloed had op de illegale boskap. Daarnaast zijn regels rond dierenwelzijn minder streng. Wanneer Europa eisen wil stellen rond duurzame productie van landbouwproducten en dierenwelzijn, zal het naleven hiervan niet gecontroleerd kunnen worden door het gebrek aan traceerbaarheid.

Gevoelige producten

In het principeakkoord wordt een onderscheidt gemaakt tussen landbouwproducten en rest van de Europese markt. Voor de landbouwproducten zou er een afschaffing van de douanetaks komen op 83% van de producten. De overige 17% wordt onderverdeelt in acht productcategorieën, genaamd ‘gevoelige’ producten. Bij deze gevoelige producten blijven de huidige taksen gedeeltelijk behouden. Deze gevoelige producten zijn: rund, gevogelte, varkensvlees, zuivelproducten, rijst, honing, zoete maïs, suiker en ethanol.

Toch zullen de Europese boeren moeite krijgen binnen deze categorieën, zo zullen er bijvoorbeeld voor bepaalde soorten rundvlees en gevogelte een afbouw zijn van de invoertaksen, in de 6 jaar na het ingaan van het handelsakkoord. Ook de andere ‘gevoelige producten’ zullen een gedeeltelijke liberalisering van de markt ondervinden na het ingaan van het vrijhandelsakkoord.

Volgens het SALV (Strategische Adviesraad Landbouw en Visserij) zou Vlaanderen vooral nadelige gevolgen ondervinden bij de ‘gevoelige producten’: rundvlees, pluimveevlees en suiker. Uit een studie van het Europese JRC (Joint Research Center) blijkt dat er momenteel al een toename is van import bij deze gevoelige sectoren en dat de handelsbalans voor deze sectoren tegen 2030 zal uitlopen tot minimum €1,4 miljard, ten nadele van de Europese agro-industrie.

Een studie van de Europese groene fractie (Greens/EFA group) benadrukt verder de nadelige gevolgen voor deze gevoelige sectoren. Hieronder een korte uitleg bij de gevoelige producten voor Vlaanderen.

Rundvlees

De Mercosur landen staan alle vier in de top 10 wereldwijde rundvlees exporteurs. Ze bezitten een kwart van de wereldwijde productie en een derde van de wereldwijde handel. De productie import van verschillende soorten rundvlees zal door het handelsakkoord verder toenemen. Het rundvlees is namelijk veel lager geprijsd dan het Europese vlees. Dit komt door minder strengere normeringen en meer mogelijkheid tot gebiedsuitbreiding, doormiddel van het (illegaal) kappen van het Amazonewoud.

Pluimvee

Brazilië is de grootste exporteur van pluimvee ter wereld, met vooral een focus op kip en kalkoen. Brazilië exporteert jaarlijks zo een 4,5 miljoen ton pluimvee, in tegenstelling tot de 2 miljoen ton die de E.U. exporteert. Momenteel is het grootste deel van de pluimvee-import door Europa afkomstig van Brazilië. Er wordt verwacht dat wanneer door het handelsakkoord de handel tussen de Mercosur-landen en de EU zal toenemen, deze import verder zal stijgen. Het Braziliaanse pluimvee is zeer competitief geprijsd tegenover het Europese. Dit komt door de lagere loonkosten, voedingskost en het gebruik van antimicrobiële producten die verboden zijn in Europa.

Suiker

Door het handelsakkoord zal suiker goedkoper geïmporteerd mogen worden. Zo zal Paraguay 10 000 ton suiker naar Europa mogen exporteren aan €0 importtaks. Ook voor Brazilië zijn er nieuwe voordelige quota’s afgesproken. De vraag voor extra suiker zal voor veel extra vervuiling en CO₂-uitstoot zorgen in de Mercosur-landen. Daarnaast zal dit negatief zijn voor onze lokale Belgische boeren. Suikerproductie is een belangrijk onderdeel van onze landbouwproductie. Vlaanderen en is namelijk verantwoordelijk voor 13% van de Europese uitvoer van suikerhoudende gewassen.

Ook de Zuid-Amerikaanse boer verliest

Volgens het rapport van Greenpeace zouden niet alleen de Europese boeren afzien van de oneerlijke concurrentie, maar zou de kleine Zuid-Amerikaanse boer er ook op achteruit gaan. Het handelsakkoord zal de ongelijkheid tussen de boeren in de Mercosur-landen enkel doen toenemen. Zo zien we bijvoorbeeld dat in Brazilië overheidsgeld voornamelijk naar grote internationaal opererende vleesbedrijven gaat en grootgrondbezitters, in de vorm van subsidies en goedkope leningen. Greenpeace zegt het volgende over het handelsakkoord: “Het zijn de grootgrondbezitters die van het verdrag profiteren. De kleine boeren staan machteloos tegenover deze, vaak gewapende groep die hen, al dan niet met steun van de lokale overheid, dwingt hun land op te geven. Op dit moment is de landverdeling in de Mercosur verreweg de meest ongelijke ter wereld. Paraguay spant de kroon: ruim 70 procent van het productieve land is in handen van 1 procent van de bevolking.”

De internationale boerenorganisatie ‘La Via Campesina’ gaat nog een stap verder. Zij beschuldigen het handelsakkoord de rechten te schenden van kleine boeren en andere mensen actief in rurale omgevingen. Ze wijzen hiervoor op hoe de vermarkting van landbouwproducten enkel in het voordeel speelt van grote agro-industrie, het de voedselzekerheid in gedrang brengt en de lokale boeren zullen weggeconcurreerd worden door grootgrondbezitters.

Ook noemt La Via Campesina het handelsakkoord 'een onbeschaamd voorbeeld van greenwashing'. In een annex die in 2023 aan het principeakkoord is toegevoegd worden enkele niet afdwingbare aanpassing toegevoegd die het klimaat en de ontbossing zouden moeten tegen te gaan. Dit na jaren van acties en bezwaren door boeren en milieuorganisaties.

Van boer tot bord

Tot slot gaat het vrijhandelsakkoord in tegen de ‘van boer tot bord’-strategie van de EU. Deze strategie is deel van de Europese ‘Green Deal’, met als doel de Europese uitstoot tegen 2030 met 55% te doen dalen en tegen 2050 klimaatneutraal te worden.

De SALV (strategische adviesraad landbouw en visserij) schrijft het volgende in hun rapport over het Mercosur handelsakkoord: “De landbouwstructuur, het productieproces en de productiemiddelen in de EU en Vlaanderen verschillen danig van deze in de Mercosurlanden. De intentie van de Europese Commissie om er met de “van boer tot bord”-strategie voor te zorgen dat ‘Europees voedsel ook wat duurzaamheid betreft wereldwijd de norm moet worden’ staat haaks op wat met de handelsovereenkomst zal worden bereikt.”

Ralph Elskens