Vlaanderen verdroogt: breek de riolen open
Voor het derde jaar na mekaar kampt Vlaanderen met waterproblemen. Klimaatveranderingen zorgen voor een wisselend neerslagpatroon waarbij hevige regenbuien en droogteperiodes mekaar afwisselen. De schade loopt hoog op voor landbouw, binnenscheepvaart en de natuur. Vlaanderen lijkt niet echt bezig te zijn met de problematiek, ondanks alarmerende berichten van weermannen en wetenschappers. Volgens Aquafin zijn de riolen, die de firma zelf aanlegde, nu al te klein. Voor de vzw Climaxi kan het volledig herzien van het rioleringssysteem en de waterafvoer een oplossing zijn.
In Vlaanderen zijn de grondwaterstanden op bijna twee op de drie locaties waar gemeten wordt ‘laag tot zeer laag’ voor de tijd van het jaar, noteert de website Apache. De situatie is vergelijkbaar met mei 2019, zegt de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM).
Sommige mensen vinden het bizar. In februari meldde minister Zuhal Demir nog dat de grondwatervoorraden bijgetankt waren na een nat einde van de winter. Een paar maanden later staat het water ons figuurlijk weeral aan de lippen doordat er te weinig is.
Wanneer nog meer uitgezoomd wordt, zegt nieuwssite Apache, dan blijkt dat er het afgelopen decennium vier (extreem) droge jaren waren (2011, 2017, 2018 en 2019), waarbij neerslagtekorten niet konden weggewerkt worden.
De problematiek sleept dus al jaren aan. Van de extreme droogt in 2017-2018 zijn we nooit gerecupereerd. In 2019 ging het zo hard niet, maar toch noteert het Evaluatierapport Droogte in 8 van de 12 maanden een neerslaghoeveelheid die onder het gemiddelde blijft. De klimaatwijziging zorgt dus sowieso voor minder neerslag. Die raakt ook minder snel aangevuld dan beleidsmakers denken, wat wijst op een onderschatting van de verharding in Vlaanderen: bij regenval worden onze reserves niet snel genoeg aangevuld en het totaal gebrek aan controle op wat er opgepompt wordt zorgt volgens Apache voor nog meer problemen, lees een snelle vermindering, denkt Climaxi: "Vlaanderen kampt met structurele waterschaarste. Toch gebeurt de winning van grondwater vaak niet volgens het boekje. Bij driekwart van de gecontroleerde grondwaterwinningen in Vlaanderen worden problemen vastgesteld. En dan zijn er ook nog eens een onbekend aantal illegale winningen."
“Onderschat het potentieel niet van vele kleintjes die een groot maken”, reageert professor waterbeheer Patrick Meire (UAntwerpen). Departement Omgeving erkent de moeilijkheden bij de handhaving.
Gevolgen
De gevolgen waren in 2019 al niet te overzien. De drinkwaterbevoorrading komt in de problemen, zoals we de voorbije weken zagen, volgens het Droogterapport: “Door de lage aanvoer van de Maas werd het innamedebiet door Water-Link verminderd van 5m3/s naar 4 m3/s, in de periode van 23 september 2019 tot en met 2 oktober 2019. De ruwwaterbeschikbaarheidsindicator daalde dan ook naar voldoende en nipt voldoende. De impact hiervan werd deels opgevangen door het aanspreken van de ruwwaterbuffers en deels door verschuiving van productie naar andere drinkwaterbedrijven.”
De landbouwsector leed miljoenen verliezen die deels door de Vlaamse Overheid gecompenseerd werden: “Voor de droogte 2018 is medio januari 2020 in totaal 99,2 miljoen euro uitbetaald. In totaal hebben 7.665 landbouwers een beslissing tot schadevergoeding ontvangen. Het gaat om 63,8% van de ingediende dossiers voor de droogte 2018.” De scheepvaart kreeg te maken met beperkingen en een deel van het bomenbestand ging naar de vaantjes, wat dan alweer lastig wordt voor het halen van onze klimaatdoelstellingen. Volgens het INBO (Instituut voor Natuur en Bos Onderzoek) treft de droogteschade in bossen ongeveer 25% van de bomen.
Vlaanderen heeft dezelfde waterproblemen als delen van het Middellandse Zeegebied en Afrika, stelde VRT vorig jaar. Slechts 22 landen doen het slechter.
We letten ook maar beter op wat we doen, gezien 33% van ons Bruto Nationaal Product bestaat uit de meerwaarde van watergevoelige sectoren als landbouw, chemie, voeding…zegt het Vlaams Kenniscentrum Water.Tot nu toe wordt eigenlijk weinig ondernomen om de oorzaken van het probleem aan te pakken. Iedereen weet dat de klimaatverandering minder regen met zich meebrengt tijdens de zomer en dat het water sneller wegstroomt tijdens de winter. Ruim 16% van onze oppervlakte is verhard, ongeveer het dubbele van het Europees gemiddelde. Vlaanderen zit tot zijn knieën in het beton, zelfs ondergronds. Een Vlaamse betonstop is in dat kader geen politieke eis, maar een noodzakelijke stap om niet te verzuipen. Elke gemeente zou moeten gaan bekijken hoeveel verharding er kan verdwijnen en via welk financieel reguleringssysteem men dit kan aanken. Daarnaast moet de circulaire economie dringend op poten gezet worden door het voeren van een beleid dat zich concentreert op hergebruik van water in de industriële processen waarbij de voedingsindustrie bijvoorbeeld water terug geeft aan de landbouw.
Aquafin
Ondertussen vergeten velen dat ook onze ondergrond vol beton zit. In de jaren negentig startte Aquafin in opdracht van de Vlaamse Regering de waterzuivering op. Daarbij werden rioolstrengen samengebracht in grote collectoren die naar zuiveringsstations liepen. In de beginperiode waren die collectoren kilometers lang en vervoerden ze het water snel over grote afstanden. Waterbuffers en doorsijpeling naar het grondwater krijg je bij open grachten en traagstromend water in plaats van in supersnelle rioolstelsel die nu door de klimaatwijzigingen ook onder druk komen te staan.
Aquafin zegt in zijn Memorandum eigenlijk zelf dat het de klimaatsveranderingen onderschat heeft: “Een gecombineerde kijk op afvalwater- en hemelwaterbeheerr is niet alleen noodzakelijk vanuit ecologische, maar ook vanuit maatschappelijke invalshoek. De klimaatverandering zorgt in Vlaanderen voor steeds meer felle buien, waarop de diameter van de meeste riolen nooit voorzien was. Het gevolg is steeds meer voorkomende overstromingen van huizen en hele straten. Overstromingen uit de riolering zullen twee maal vaker voorkomen tegen 2030 en tot zelfs vijf maal in 2050.”
Eén van de problemen die zich stellen is dat de scheiding van afvalwater en regenwater nog altijd zeer minimaal is in Vlaanderen. Nog geen twintig procent van de rioleringen is echt gescheiden. Dat cijfer moet omhoog. Daarbij komt nog dat het regenwater dat wel apart afgevoerd wordt zonder infiltratie in beken terecht komt en dus ook relatief snel verdwenen is. Men zou deze regenwaterstromen kunnen onderbreken of beëindigen met infiltratiemogelijkheden, waarbij er voor gezorgd wordt dat zoveel mogelijk regenwater terug in de grond dringt.
Uiteraard is dit niet in één dag geklaard en wordt het een dure onderneming. De enige kans om met Vlaanderen niet in de permanente droogte te belanden, zal evenwel een fundamentele trendbreuk zijn.
Filip De Bodt