Wortels voor een ander leren - bouwen aan een Europese School voor Duurzaamheid

In de laatste week van september organiseerde Friends of the Earth Europe een bijeenkomst in het kader van het Europese School of Sustainability project, waaraan ook Climaxi deelneemt. Binnen dit project werken 21 verschillende Europese Friends of the Earth groepen gedurende 3 jaar samen. Bedoeling is om elkaar te ondersteunen om ons werk duurzamer en effectiever te maken. Ik ben namens Climaxi naar deze bijeenkomst in

Engeland gegaan en heb gedurende 4 dagen veel bijgeleerd over o.a. popular education en het FoE netwerk.

De meeste deelnemers kwamen op maandagavond aan en hebben toen tijd gehad om de locatie wat te verkennen, elkaar te leren kennen en affiniteitsgroepjes te vormen. Ik kwam zelf pas ‘s avonds laat aan, dus de volgende ochtend was het een extra grote verrassing om te zien hoe mooi de plek was en hoeveel diverse deelnemers er waren.

De eerste dag hadden we tijd om te verkennen wat een SofS (School of Sustainability) nu precies inhoudt en hoe dat er in een Europese context uit zou kunnen zien. Tatiana van FoE Colombia heeft ons meer verteld over de Latijns-Amerikaanse wortels van SofS. FoE organiseert in de regio al een aantal jaar SofS en verschillende landen hebben dit model op nationaal niveau overgenomen. Zo zijn er in Colombia verschillende ‘’scholen’’; de school van vrouwen, de school van water en de school van vogels. Dit zijn geen scholen in de zin van een fysiek gebouw met leerlingen die elke dag les krijgen van een leraar. Een SofS is een gemeenschap die met grote of kleine regelmaat op verschillende plaatsen bijeenkomt om kennis en ervaringen uit te wisselen. Tussen bijeenkomsten in wordt er zoveel mogelijk digitaal samengewerkt. Binnen de school van vogels worden bijvoorbeeld activiteiten in de natuur georganiseerd, waarbij kinderen vogels observeren. Het gedrag van die vogels wordt vervolgens gebruikt als een metafoor om thema’s zoals systeemverandering op een interactieve manier te introduceren.

Later in de dag hebben we gekeken naar het thema system change en de relatie tussen SofS

ensysteemverandering. Verschillende FoE groepen gaven voorbeelden van campagnes/acties die zij hebben gevoerd die bijdragen aan systeemverandering. Interessant is ook de locatie waar we verbleven: in een gemeenschap die vormingen en cursussen rond duurzame ontwikkeling organiseert. De groenten die we aten, kwamen uit de tuin en de melk van de koeien uit de wei.

De volgende dag was het de beurt aan mijn groepje om ‘s ochtends ‘’het nieuws’’ te presenteren, wat we hebben gedaan aan de hand van een klein theater. Dit sloot goed aan bij de rest van de dag, die grotendeels werd gefaciliteerd door Jeroen van de Belgische organisatie LABO vzw. Door verschillende participatorische oefeningen (oefeningen waarbij de deelnemers een actieve rol spelen i.p.v. gewoon zitten en luisteren) heeft Jeroen ons meer achtergrond geboden in de concepten van popular education, die een belangrijke basis vormen voor SofS. ‘’Popular’’ betekent in deze context ‘’van het volk’’, het volk wat volgens de grondlegger Paulo Freire op allerlei manieren onderdrukt wordt.

Jeroen Robbe (LABO vzw): “Uiteindelijk moet je als onderwijzer of vormingswerker een keuze maken: leer je mensen hoe ze zich het beste inpassen in het systeem zoals het is, met inbegrip van alle vormen van onderdrukking en uitsluiting, of ga je ze wapenen met inzichten en kennis die hen helpt om zelf vorm te geven aan een meer rechtvaardige en duurzame wereld. Dat is de uitdaging waar Paulo Freire en anderen ons voor stellen. Wie werkt binnen het raamwerk van de ‘’popular education’’ vertrekt bij de concrete ervaringen en dagelijkse strijd van mensen om te kijken hoe ze gesterkt kunnen worden. Mensen worden niet gedisciplineerd maar ‘’empowered’’ en winnen samen aan veerkracht. Op die manier ontstaan nieuwe mogelijkheden om collectief de situatie waarin ze leven te verbeteren. Via vele creatieve werkvormen ontwikkelen lerenden op die manier kritische inzichten in de werkelijkheid die vervolgens vertaald worden in sociale actie.”

Paulo Freire werkte in een Braziliaanse context waar veel mensen niet konden lezen of schrijven. Hij vond het belangrijk dat landloze boeren niet enkel ‘het woord’, maar ook ‘de wereld’ leerden lezen. Enkel zo zouden ze voldoende inzicht krijgen in hun positie in de wereld om nadien ook hun rechten te laten gelden. Maar ook in het West-Europa van de 21ste eeuw kunnen we nog heel wat mosterd halen bij deze kritische onderwijstraditie. Want worden we niet nog steeds aangeleerd om mee te draaien in een systeem dat fundamenteel onduurzaam is? En halen we niet nog steeds te vaak de schouders op bij het zien van onderdrukking? Al was het maar omdat er weinig plekken zijn waar we samen kunnen leren die onderdrukking te bestrijden.

Popular Education is met andere woorden een vorm van onderwijs die erop gericht is mensen in staat te stellen zichzelf uit die situaties van onderdrukking te bevrijden. Het beantwoordt dan ook niet aan het klassieke model waarin de leraar informatie in de hoofdjes van de leerlingen giet, maar zet de ‘’leraar’’ eerder weg als een facilitator die mensen helpt om zich te realiseren hoeveel kennis zij al bezitten. In SofS wordt daarna dan nog ‘’amviental’’ aan toegevoegd - onderwijs van het volk en voor de natuur. Tatiana benadrukte dat wij niet alleen onze verhouding met elkaar, maar ook ten opzicht van de natuur moeten veranderen.

Solidariteit is een belangrijk principe uit zowel Popular Education als SofS. We hebben dit begrip op donderdag verder onderzocht aan de hand van sessies over onderdrukking en privileges. Concreet kwamen heel wat projecten met kwetsbare groepen aan bod. Na al dat harde werk hebben we onszelf beloond met een wandeling op het strand - een welkome afwisseling na het vele binnen zitten! De meest interessante gesprekken vinden natuurlijk plaats tussen de sessies door, tijdens de maaltijden en wandelingen en het informele

avondprogramma. Veel deelnemers zijn naar huis gegaan vol met nieuwe plannen en ideeën en ook voor België duiken er wat ideeën op.

Op de laatste dag werden na een sessie over de verhouding tussen lokaal en globaal in elk geval de ideeën voor projecten binnen SofS wat concreter gemaakt. We hebben de tijd genomen om de bijeenkomst te evalueren en plannen te maken voor de komende maanden. Na de lunch ging iedereen weer op weg, hoofd vol met nieuwe kennis en ideeën, hart gevuld met inspiratie en nieuwe vriendschappen en de handen sterker met nieuwe vaardigheden.

Mia